کشت گوجه فرنگی و شرایط رشدی و تغذیه ای آن

نام گیاه:گوجه فرنگی

نام علمی: Solanum lycopersicum
نام انگلیسی:Tomato
دسته: گیاهان گلدار
راسته: بادنجان‌سانان
تیره: سیب‌زمینیان
سرده: بادنجان

زادگاه:آمریکای غربی و مرکزی

به ترکی آذربایجانی پومیدور(لاتین Solanum lycopersicum،پُومید’ور-ازقیزیل آلما)، در فارسی افغانستان بادنجان رومی یا در فارسی تاجیکستان پومیدور.

این گونه در آمریکای غربی و آمریکای مرکزی سرچشمه گرفته است. کلمه ” Nahuatl ” (زبان آزتک) tomatl این واژه اسپانیایی tomate را به وجود آورد که از آن واژه انگلیسی انگلیسی tomato مشتق شده است.

اهلی کردن و استفاده از آن به عنوان یک غذای زراعی ممکن است منشأ مردم بومی مکزیک باشد. آزتک ها در زمان فتح اسپانیایی امپراتوری آزتک از گوجه فرنگی ها در پخت و پز خود استفاده می کردند و بعد از اینکه اسپانیایی ها برای اولین بار پس از تماس با آزتک ها با گوجه فرنگی مواجه شدند ، این گیاه را به اروپا آوردند. از آنجا ، گوجه فرنگی در طی قرن شانزدهم به سایر بخشهای جهان استعمار اروپا معرفی شد.

این گیاه از دو طریق وارد ایران شد: راه اول از طریق ترکیه و ارمنستان، و راه دوم از طریق سفرهای مکرر خاندان قاجار به فرانسه بود. نام اولیهٔ گوجه فرنگی در ایران بادمجان ارمنی یا رومی بود. در ایران در ابتدا پرورش گوجه‌های کوچک که امروزه گوجه گیلاسی نامیده می‌شوند، مرسوم شد. پس از مدتی گوجه‌های بزرگتر وارد ایران شدند که به دلیل تفاوت اندازه با گوجه‌های رایج در آن زمان، به «گوجه فرنگی» مشهور شدند. در دوره قاجاریه، افراد خاندان معیری برای نخستین بار گوجه‌فرنگی را در مزرعه‌ای (که محوطهٔ فرودگاه مهرآباد کنونی است) پرورش دادند.

گوجه فرنگی گیاهی یکساله است.آب و هوای خشک و نسبتا گرم برای رشد آن مناسب است.در روز حداقل به ۶ ساعت نور مستقیم نیاز دارددر نقاط گرمسیر میوه آن دارای قند بیشتری است.نسبت به سرما حساس است و در سرما بوته آن از بین می رود.متوسط جوانه زنی بذر  گوجه فرنگی ۶-۴ روز است.برداشت محصول ۶۰ تا ۷۰ روز است.بهترین درجه برای جوانه زنی ۳۰-۲۵ درجه سانتیگراد است.برای رشد و گلدهی در روز ۲۵-۲۱ و در شب ۱۹-۱۷ درجه سانتیگراد است.وقتی ارتفاع نشا ۳۰-۲۰ سانتیمتر بشود نشا به زمین اصلی انتقال داده میشود.در هر هکتار به ۲۵ هزار بوته نیاز است .در حالت معمولی هر دوروز یکبار آبیاری میشود. در هوای سردتر هر ۷ تا ۸ روز آبیاری میشود.نسبت بهPHپایین خاک زیاد حساس نیست.۵/۵ الی ۷ بهترین برای رشد  گوجه فرنگی میباشد.در خاکهای قلیایی عملکرد آن کاهش می یابد.خاک گوجه فرنگی باید خوب تیره و پوک بوده و هوا بتواند در آن به خوبی تبادل شود.

رقم‌های مختلف گوجه فرنگی

امروزه هزاران (نزدیک ۷۵۰۰) رقم گوجه فرنگی در سراسر جهان کشت می‌شود. این رقم‌ها در اندازه، شکل، رنگ و طعم با یک‌دیگر فرق می‌کنند. قطر آن‌ها ممکن است از ۱ یا ۲ سانتی‌متر (گوجه فرنگی ریز آلبالویی و گوجه فرنگی وحشی) تا ۱۰ سانتی‌متر (گوجه فرنگی گوشت گاوی) باشد. با این وجود بیش‌تر گوجه فرنگی‌ها در مراکز خرید قطری به اندازهٔ ۵، ۶ سانتی‌متر دارند.

اغلب انواع گوجه فرنگی میوه‌هایی قرمزرنگ دارند، با این حال این میوه به رنگ‌های زرد، نارنجی، صورتی، بنفش، سبز، سیاه و سفید نیز دیده می‌شود. گوجه فرنگی‌های چندرنگ یا مخطط نیز به‌ندرت کمتری یافت می‌شوند.

گوجه فرنگی‌هایی که به منظور کنسرو شدن یا تولید سوپ پرورش داده می‌شوند معمولاً کشیده (طول ۷ تا ۹ سانتی‌متر و عرض ۴ تا ۵ سانتی‌متر) و کم‌آب‌تر از سایر رقم‌ها هستند و به گوجه فرنگی‌های آلویی معروفند.

دوره رشد گوجه فرنگی

مراحل  رشد:۱- استقرار بوته های جوان- ۲-رشد رویشی- ۳- گلدهی –۴-  رشد میوه ورسیدن

مرحله خزانه:استقرار گیاه در خاک

مرحله انتقال نشا: مرحله رویشی است.بین ۴۰ تا ۴۵ روز می باشد.همراه با رشد ریشه و گسترش آن است.و تا ۷۰ روز ادامه دارد.

مرحله گلدهی:بین ۲۰ تا ۴۰ روز پس از انتقال نشاء به زمین بسته به مدیریت و نوع بذر و نوع شرایط نگهداری متغیر است.

مرحله تشکیل میوه:پس از گلدهی ،میوه تشکیل می شود و مقدار مواد خشک در گیاه ثابت می ماند.

مرحله بلوغ و رسیدن:معمولا پس از ۸۰ روز گوجه فرنگی کاملا می رسد.

ارزش خوراکی گوجه فرنگی:

گوجه فرنگی از لحاظ ارزش غذایی بسیار کم‌کالری (۲۰ کیلوکالری در هر ۱۰۰ گرم) و سرشار از ویتامین‌های مختلف (آ، ث و ای) و مواد معدنی است. ۹۳ تا ۹۵٪ آن را آب تشکیل می‌دهد و قندها که ۳ تا ۴٪ آن را نشکیل می‌دهند عبارت‌اند از گلوکز و فروکتوز.

مهم‌ترین مواد معدنی موجود در گوجه فرنگی که به نوع خاک و کود بستگی دارد شامل پتاسیم، کلر و فسفر است.

گوجه فرنگی هم‌چنین دارای لیکوپن، یکی از قوی‌ترین انواع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، و چند نوع رنگ‌دانه از خانوادهٔ کاروتنوئیدها از جمله بتاکاروتن است.

نیازغذایی گوجه فرنگی:

ازت:مقدار مناسب آن از ریزش تعداد زیاد گلها در درجه حرارت بالا یا سرمای ناگهانی جلوگیری می کند.اندازه، رنگ،مزه و درصد مواد جامد در میوه در اثر مصرف زیاد ازت کاهش می یابد و باعث کاهش مقاومت گیاه نسبت به بیماریها می شود.علائم کمبود ازت توقف رشد رویشی،تغییر رنگ برگ و سبز کم رنگ یا زرد،رنگ میوه ها روشن ،گل کوچک مانده و می ریزد،رشد بیش از حد ریشه و قهوه ای شدن ریشه است.

فسفر:سبب توسعه سریع ریشه و رشد و باردهی و استفاده  بهتر گیاه از آب و مواد غذایی می شود.کمبود فسفر:رنگ برگ به سبز تیره گراییده و رگبرگ ها ودمبرگ های  قسمت فوقانی بوته ارغوانی رنگ می شوند.و پیچیدگی برگ ها به پشت می شود. فسفر به همراه ازت وپتاسیم  رنگ پوست و گوشت میوه،میزان ویتامین ث و سفتی میوه را بهبود می بخشد.

پتاسیم:بد شکلی و غیر یکنواختی رنگ میوه را بهبود بخشیده وسبب افزایش کاروتنوئید،لیکوپن و کاهش کلروفیل شده و تاثیر زیادی در متابولیم اسیدهای میوه (اسید سیتریک و اسید مالیک)دارد.و از ریزش میوه قبل از بلوغ جلوگیری می کند و سبب افزایش مقاومت گیاه در برابر شوری،کم آبی ،انواع تنش ها و آفت ها و بیماریها می شود.یکی از علایم کمبود پتاسیم سطح میوه ها  غیر طبیعی شده و رنگ میوه نامناسب می گردد.

کلسیم:در برگ گیاهان وجود دارد.علایم کمبود کلسیم حاشیه برگا قهوه ای و پیچدار شدن شدن آن و برگها کوچک می ماند.نوک ریشه ها می میرد و در قسمتهای باقیمانده ریشه زائده هایی شبیه غده کوچک ساخته می شود.

منیزیم:در ساختمان کلروفیل بکار می رود وعلایم کمبود این عنصر وجود لکه های موجدار و قهوه ای با ظاهر چروکیده ،میوه ها کوچک مانده  و بافت میوه نرم شود.

گوگرد:در تشکیل پروتئین واسید آمینه موثر است.عناصر میکرو (کم مصرف)در کیفیت وسلامت گوجه موثرند.

آهن:در ساخت وتولید سبزینه نقش مهمی دارد.علائم کمبود آن رنگ برگهای جوان زرد و روشن می شود.و احتمال سوختگی وجود دارد.

دیگر عناصر میکرو از جمله منگنز،مس،روی،مولیبدین و کلر در باردهی گیاه موثر هستند.و با نظر کارشناسان باید مصرف شوند

برنامه غذایی جهت رفع کمبود عناصر مورد نیاز گوجه فرنگی

کمبود ازت:کود دهی سرک ازت به خاک ۵۰-۲۰ کیلوگرم در هکتار یا محلول پاشی اوره ۵۰۰-۲۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب هر دو هفته یکبار هنگام غروب خورشید.میتوان بصورت آب آبیاری،محلولپاشی روی برگ یا خاک قبل از کشت.

کمبود فسفر:استفاده از کود سوپر فسفات تریپل به میزان ۲۰ کیلوگرم در هر متر مربع یا فسفات منو پتاسیم به مقدار ۵۰-۳۰ میلی گرم در لیتر همراه آب آبیاری

کمبود پتاسیم:بصورت سرک قبل از کشت یا محلولپاشی باسولفات پتاسیم به میزان ۲ در هزار

کمبود کلسیم:محلولپاشی با کود کلسیم دار به میزان ۲ در هزار بعد از گلدهی

کمبود منیزیم:محلول پاشی با سولفات منیزیم ۲ کیلوگرم در ۱۰۰ لیتر آب هر دو هفته یکبار

کمبود گوگرد:استفاده از کود سوپر فسفات،سولفات آمونیوم،گل گوگرد،سولفات کلسیم

کمبود آهن:محلولپاشی سولفات آهن ۱۵۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب

کمبود منگنز:محلولپاشی سولفات منگنز ۵۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب یا ۵۰ گرم در هرمتر مربع

کمبود روی:محلولپاشی با سولفات روی ۵۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب

کمبود مس:محلولپاشی با سولفات مس ۱ گرم در لیتر به همراه ۵ گرم در لیتر آهک

کمبود بر:استفاده از ۱۰ کیلوگرم بوراکس در هکتار یا محلولپاشی بوراکس ۱۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب

کمبود مولیبدن:مصرف مولیبدات پتاسیم به میزان ۱۵۰ میلی گرم در متر مربع بصورت خاکی یا محلول پاشی ۱گرم در لیتر

نحوه مصرف کود پودری گوجه فرنگی NPK(20-10-30)

ترکیبات:N20%,P2O510%,K2O 30%,S 0.1%,Mg 0.1%,Fe1%,Zn2%,Mn 0.1%,Cu 0.1%,Mo 0.1%,B ۰.۱%

نحوه مصرف کود مایع گوجه فرنگی NPK(10-5-15)

ترکیبات:N10%,P2O5 5%,K2O 15%,S 0.1%,Mg 0.1%,Fe1%,Zn2%,Mn 0.1%,Cu 0.1%,Mo 0.1%,B ۰.۱%,Ca 0.05%

آفات و بیماری های گوجه فرنگی

مقاومت رقم‌های مختلف گوجه فرنگی نسبت به آفات و بیماری‌های گوناگون متفاوت است.

محصولات گوجه فرنگی در معرض از بین رفتن توسط آفات، بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی، رقابت با علف‌های هرز و شرایط آب‌و هوایی و خاکی نامساعد هستند. آفات و بیماری‌های گوجه فرنگی اغلب با آفات و بیماری‌های سایر گیاهان خانوادهٔ سیب‌زمینیان مانند بادمجان و توتون مشترک‌اند.

یکی از بیماری‌های شایع گوجه فرنگی در اثر ویروس موزائیک توتون ایجاد می‌شود. انواع سفیدک و آتشک از سایر موارد شایعی هستند که موجب خرابی این محصولات می‌شوند.

سن سپردار، کرم طوقه‌بر، شته، وایت‌فلای، کرم میوه گوجه فرنگی، کنه تارتن دولکه‌ای، لیسه و سوسک سیب‌زمینی کلرادو از آفات گوجه فرنگی می‌باشند.

1. “برای آشنایی با آفات مهم صیفی جات و گوجه فرنگی به اینجا>>> کلیک نمایید”.
2. “برای آشنایی با بیماریهای مهم صیفی جات و گوجه فرنگی به اینجا>>> کلیک نمایید”.
3. “برای پیشگیری از آفات و تقویت صیفی جات و گوجه فرنگی به اینجا>>> کلیک نمایید”.