بیماری آتشک چیست؟
بیماری آتشک، بادزدگی یا سوختگی آتشی (به انگلیسی: Blight یا Fire Blight) با عامل باکتریایی Erwinia amylovora یکی از مخربترین بیماریهای درختان میوه دانه‌دار (سیب، گلابی و به) و گیاهان خانواده گلسرخ یان می‌باشد. این بیماری نوعی از بیماری گیاهان است که از مهم‌ترین و خطرناکترین بیماری درختان میوه و گیاهان در جهان بشمار می اید.
عامل بیماری، نحوه انتشار و چرخه زیستی باکتری
باکتری Erwinia amylovora، عامل بیماری آتشک می‌باشد و این باکتری روی میزبان‌های مختلف خانواده گلسرخ یان (Rosaceae)، به ویژه گلابی، سیب، به، ازگیل، زالزالک، گلسرخ و … ایجاد بیماری می‌کند. باکتری غالباً در تراوشات چسبناک سرشاخه‌ها، بافت‌های اطراف شانکرتنه‌های آلوده و روی سرشاخه‌ها زمستان گذرانی می‌کند. چرخه زندگی باکتری شامل دو فاز بهاره و زمستانه می‌باشد.
فاز بهاره همزمان با آلودگی اولیه در زمان شکوفه دهی و بلایت شکوفه‌ها می‌باشد.
فاز زمستانه از اواخر فصل تابستان تا اوایل پاییز همزمان با آلودگی‌های ثانویه و پیدایش شانکرها شروع می‌شود.
درآلودگی بهاره، شانکرها و پوست مردگی‌های کوچک و بزرگ تنه و شاخه‌های درخت آلوده مهم‌ترین منبع آلودگی محسوب می‌شود. در بهاربا عمل جذب آب و مساعدشدن شرایط، باکتری عامل بیماری به سرعت تکثیر پیدا کرده و همراه با تراوشات چسبناک از منافذ گیاه به بیرون نشت می‌کند. حشرات، پرندگان، باد، باران و انسان در انتقال باکتری از درخت آلوده به درختان سالم نقش دارند. در میانحشرات زنبورها نقش مؤثری درانتقال عامل بیماری به شکوفه‌های سالم دارند. هرشکوفه آلوده خود به عنوان یک منبع آلوده‌کننده ثانویه عمل می‌کند.
باکتری می‌تواند از طریق منافذ طبیعی گیاه، زخم‌های ناشی از شکستگی، هرس، ریزش برگ‌ها و… به داخل گیاه نفوذ پیدا کرده و به سرعت گیاه را مبتلا نماید.
توسعه بیماری به شرایط اقلیمی وابسته است. درسالهایی که رطوبت به علت بارندگی فراوان و وجود شبنم بالا بوده و دمای هوا تقریباً معتدل باشد، باکتری‌ها به سرعت در شهد گل تکثیر پیدا می‌کنند. درصورتی‌که آلودگی شکوفه‌ها کنترل نشود، آلودگی به سرشاخه‌ها انتقال یافته و به سرعت کل گیاه آلوده خواهد شد. در این شرایط خسارت وارده به درختان بسیار بالا و غیرقابل جبران خواهد بود.
بنابراین در روزهای نسبتاً گرم و بارانی بهار که همزمان با مرحله باز شدن گل‌ها است، خطر زیادی وجود دارد که گل‌ها مورد حمله باکتری قرار گیرند. در این زمان فعالیت حشرات نیز بیشتر شده و درصورت وقوع طوفان یا تگرگ احتمال بوجودآمدن زخم‌های فیزیکی نیز افزایش می‌یابد.
علائم بیماری آتشک
بیماری معمولی روی گل‌ها در اوایل فصل بهار ظاهر می‌شود. ابتدا حالت آب سوخته پیدا کرده و کمی بعد پژمرده و قهوه ای رنگ می‌شوند. سپس علائم بیماری در اطراف جام گل، روی برگ ها و نوک شاخه های جوان ظاهر می شود.
نشانه های بیماری آتشک روی برگ ها :
برگ هایی که بطور سیستمیک از راه شاخه های حامل خود عفونی می شوند، در سیب قهوه ای و در گلابی سیاه می شوند و در زمستان نیز چسبیده به شاخه های خود باقی می مانند.
نشانه های بیماری آتشک روی سرشاخه ها و شاخه ها:
سوختگی آتشی بیانگر نشانه مهم و بارز این بیماری است، یعنی قسمت های عفونی درختان چنان است که گویی در آتش سوخته اند.
نشانه های بیماری آتشک روی شکوفه ها :
شکوفه های آلوده در مراحل اولیه عفونت، آبگز می شوند.
بیشتر اوقات نخستین نشانه ها در سطح خارجی نهنج و دمگل بروز می کند.
به تدریج که بیماری پیشرفت می کند ابتدا کاسبرگ ها و سپس همه اجزای شکوفه، قهوه ای یا سیاه می شوند.
شکوفه های خشکیده و سیاه شده همواره به پایک خود چسبیده و تا زمستان روی درخت باقی می مانند.
نشانه های بیماری آتشک روی میوه ها :
میوه های جوانی که آلوده می شوند کوچک باقی مانده، چروکیده، چرمی و سیاه شده، به دم خود چسبیده باقی می مانند.
در هوای مرطوب ممکن است روی میوه های آلوده، قطره های شیرابه فراوانی ترشح شود. که در آغاز شیر مانندند ولی بعدا قهوه ای و پس از خشکیدن، براق می شوند.
عامل بیماری آتشک سیب و گلابی :
باکتری عامل بیماری Erwinia amylovora نام دارد، که یک باکتری میله ای، گرم منفی، اکسیداز منفی، کاتالاز مثبت و غیرهوازی است و ۱ تا ۸ تاژک دارد.
پرگنه های این باکتری روی محیط کشت آگار به رنگ سفید درخشان، نرم، برآمده با حاشیه صاف و در محیط کشت بی کینگ فاقد رنگ فلورسنت، شیری رنگ و لعابدارند.
چرخه بیماری و اپیدمیولوژی بیماری آتشک سیب و گلابی :
باکتری های Erwinia amylovora در شانکرها زمستان گذرانی می کنند. در بهار سال بعد، این باکتری ها در همان جا تکثیر شده، به بیرون تراویده و مایه اولیه آلودگی را بوجود می آورند.
این باکتری ها با باران، باد یا حشرات پخش می شوند و گل های باز شده، انتهای سرشاخه ها یا برگ های جوان را عفونی می کنند.
این باکتری از راه سوراخ های طبیعی موجود در میزبان یعنی نوشگاه ها، روزنه های آبی و عدسک ها وارد بافت میزبان شده و موجب عفونت و مرگ سلول های میزبان می شود.
روزهای گرم و بارانی بهار که در آن دما ۱۸ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بالای ۶۰ درصد باشد برای وقوع عفونت در گل ها بسیار مناسب است.
نحوه انتشار و چرخه زیستی باکتری بصورت تراوشات چسبندگی در سطح شاخه ها به شکل شانکر ها یا پوست مردگی های زمستانه روی شاخه های بزرگ به حالت انگلی و غیر بیماری زا در سطح و درون اندام های مختلف گیاهان میزبان فاز بهاره، همزمان با آلودگی های اولیه در مرحله شکوفه دهی و بلایت شکوفه فاز زمستانه، همزمان با آلودگی های ثانویه و پیدایش شانکرها که از اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز تا پایان فصل زمستان ادامه دارد.
باکتری در اطراف شانکرها زمستان گذرانی می‌کند.با شروع فصل بهار و مساعد شدن آب و هوا، شانکرها و توده های باکتریایی مجتمع در داخل شانکرها با جذب آب فعال تر می‌شوند و به دلیل افزایش حجم زیر پوست شانکر ها، مقداری از سلول های باکتریایی بصورت تراوشات چسبناک از منافذ پوست به بیرون نشت پیدا می‌کند.تغذیه یا تماس حشرات، پرندگان، باد، باران، و انسان با این تراوشات مملو از باکتری و انتقال آن به سطح شکوفه ها و شاخه های جوان باعث گسترش سریع بیماری می‌شود.کلاله گل، گرده دان پرچم و شهد دان گل به عنوان حساس ترین، مهم ترین و طبیعی ترین محل ها برای نفوذ و تکثیر باکتری هستند
این باکتری به آسانی می‌تواند از طریق زخم های فیزیکی ناشی از شکسته شدن شاخه ها، ریزش گلبرگ ها، هرس شاخه های زائد و غیره در بافت درختان میوه وارد شده و در کمترین زمان درختان را بیمار سازد.
خطر بروز و طغیان بیماری هنگامی است که درجه حرارت روز ها از حدود ۱۸ تا ۲۰ سانتی گراد و رطوبت نسبی محیط از ۶۰% فراتر برود.
پیشگیری از بیماری آتشک
با مدیریت و پیگیری دستور العمل کارشناسان حفظ نباتات و رعایت بهداشت کامل باغ ها، از ورود باکتری جلوگیری شده و با کنترل به موقع، بیماری در منطقه شیوع پیدا نکند.
از کاشت توام چندین گیاه میزبان باکتری مانند سیب، به و گلابی در یک باغ خودداری شود.
از کاشت درختان بسیار حساس به این باکتری چون به و زالزالک به عنوان بادشکن در اطراف باغ ها خودداری و به جای آنها از درختان غیر مثمر استفاده شود.
به تدریج انواع مقاوم به این بیماری جایگزین انواع حساس شود .
مصرف کود های ازته به حداقل برسد.حساسیت به بیماری آتشک در خاک های اسیدی بیشتر است، توصیه می‌شود pH خاک‌ها در باغ های جدید قبل از کاشت نهال ها با افزودن محلول خاکستر چوب خالص با آب کنترل و تنظیم شود.
از کودهای پتاس بالا و سولفات روی و بر استفاده شود.
راه های کنترل بیماری آتشک
-
انواع مقاوم به بیماری به تدریج جایگزین انواع حساس شوند.از کاشت درختان بسیار حساس به این باکتری مانند به و زالزالک به‌عنوان بادشکن در اطراف باغ‌ها خودداری شده و به‌جای آنها از درختان غیر مثمر استفاده شود.
-
از کاشت توأم چندین گیاه میزبان باکتری مانند سیب، به و گلابی در یک باغ خودداری شود.
-
مصرف کودهای ازته به حداقل برسد.
-
حساسیت به بیماری آتشک در خاک‌های اسیدی بیشتر است. توصیه می‌شودpH خاک‌ها در باغ‌های جدید قبل از کاشت نهال‌ها با افزودن آهک کنترل و تنظیم شود.
-
عملیات هرس می‌بایست تا حد امکان در فصل زمستان انجام گیرد.ازانجام عملیات هرس در روزهای بارانی و مرطوب جداً خودداری شود.
-
هرس‌های صحیح بسته به میزان و شرایط آلودگی بین ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌مترپایین تر ازمحل مشاهده علائم ظاهری بیماری الزامی است.
-
با بازدید نهال‌ها، سرشاخه‌های درختان و گیاهان زینتی میزبان مانند رز، سعی شود بیماری در آلودگی‌های اولیه کشف و ریشه کن شود.
-
به محض مشاهده علائم اولیه بیماری، شاخه‌های آلوده درختان بیمار به سرعت هرس و سمپاشی شوند.
-
شاخه‌های هرس شده منبع مهم آلودگی هستند، لازم است این شاخه‌ها فوراً و بااحتیاط در خارج از باغ سوزانده شود.
-
با هرعمل هرس روی شاخه‌های آلوده درختان بیمار، ابزارهای هرس کاملاً با بردوفیکس رقیق نشده یا ترکیب بردو ضدعفونی شود.
-
درصورت شدت آلودگی و رسیدن شانکر یا پوست مردگی به تنه اصلی، درخت باید به‌طور کامل حذف و سوزانده شود.
-
شکوفه‌های ثانویه درختان حذف گردند.
مبارزه شیمیایی با سم قارچکش بردوفیکس
موفقیت عملیات هرس مرهون سمپاشی بلافاصله درختان هرس شده با سم قارچکش بردوفیکس است، همچنین بعد از شرایط نامساعد جوی که احتمال شکستگی های زیاد شاخه ها وجود داشته باشد سمپاشی تکرار شود.
-
جهت جلوگیری از زمستان گذرانی باکتری در محل پوست مردگی‌ها یا شانکرها، این محل‌ها باید دقیقاً روی درختان آلوده شناسایی، حذف و بعد از رسیدن به بافت سالم، گیاه با بردوفیکس رقیق نشده پانسمان گردد.
-
سم پاشی درختان با بردوفیکس ۵ درهزار بلافاصله بعد از هرس یا پس از وقوع باران شدید، تگرگ، طوفان و هرعامل تنش زای دیگر.
-
سم پاشی با بردوفیکس ۱۰هزار پس از ریزش ۷۰ درصد برگ‌ها در پاییز
-
سم پاشی با بردوفیکس ۱۰ در هزار قبل از تورم جوانه‌ها
-
سم پاشی با بردوفیکس ۵ در هزارهنگام باز شدن ۵ درصد، ۵۰ درصد، و ۱۰۰درصد شکوفه‌ها