بیماری ویروس موزائیک انجیر،گوجه فرنگی،خیار،سیب

ویروس موزائیک چیست؟

ویروس موزائیک ویروس گیاهی است که موجب می‌شود ظاهر برگها خالدار شود. ویروس موزائیک یک آرایه نیست. این ویروس گونه‌های مختلف دارد.

شناسایی بیماری موزاییک انجیر و مبارزه با آن

موزاییک انجیر در ورامین به شدت شایع است. این بیماری از یزد، گرگان، مازندران و گیلان هم گزارش شده است. موزائیک انجیر در بیشتر کشورهای سواحل دریای مدیترانه و آمریکا نیز شیوع دارد و دارای اهمیت اقتصادی است (منوچهری، ۱۳۴۷).

نشانه های بیماری

نشانه های موزاییک انجیر در برگ و میوه ظاهر می شوند. در برگ، لکه های موزائیکی به رنگ سبز کم رنگ تا زرد و کاملا متمایز با رنگ سبز طبیعی برگهای انجیر پدیدار می شوند.

حواشی لکه های زرد، به تدریج کم رنگ تر شده، در رنگ سبز تیره بافت سالم برگ تداخل پیدا می کنند. لکه های موزائیکی ممکن است به طور منظم و متفرق سطح برگ را بپوشانند یا به شکل لکه های نامنظم به رنگ سبز کم رنگ که به تدریج به سوی لبه های پهنک برگ پیشروی می کنند، پدیدار گردند. در اواخر فصل رویش، نواری به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز (زنگاری) پیرامون لکه های موزائیکی را احاطه می کند. ظهور رنگ زنگاری در اطراف لکه های موزائیکی ظاهره معلول مرگ یاخته های اپیدرمی یا زیر اپیدرمی است. گاهی برگهای تغییر شکل یافته، روی سرشاخه هایی که برگ طبیعی دارند ظاهر می شوند.

نشانه های موزاییک انجیر روی میوه، شبیه نشانه های این بیماری روی برگهاست، ولی این علایم خیلی واضح نیستند. بعضی از ارقام درختان انجیر مبتلا به این بیماری، ضعیف شده، اندازه میوه و مقدار محصول آنها کاهش پیدا می کنند.

عامل بیماری

بررسیهای انجام شده در خارج نشان می دهند: عامل بیماری موزائیک انجیر احتمالا ویروس موزانیک انجیرFMV است. تاکنون این ویروس از گیاه بیمار جدا و خالص سازی نشده و ویژگیهای آن توصیف نگردیده است. رقم Blackmission بسیار حساس و رقم Calimyrna در برابر بیماری موزائیک انجیر مقاوم است. انجیر Ficus palmata یا درختان انجیری که والد نر F . palmata بوده اند. به این بیماری ایمن هستند. در ناقل ویروس موزائیک انجیر، کنه انجیر با نام علمی Aceria fici است. اگر فقط یک کنه ناقل ویروس از دان نهال سالم F . carica تغذیه کند، آن نهال بذری به ویروس موزائیک انجیر مبتلا می شود. این ویروس با پیوندک هم انتقال پیدا می کند، ولی با بذر منتقل نمی شود.

مبارزه

1. از درختان انجیری که نشانه های بیماری در آنها دیده می شود، قلمه و پیوندک گرفته نشود.

2. قلمه های ریشه داری که برای کاشت یا احداث باغ تهیه و توزیع می شوند، در خلال فصل رویش به دقت معاینه شوند و مواد تکثیری که نشانه های بیماری روی آنها دیده می شود حذف و منهدم گردند.

3. کنترل کنه ناقل موزائیک انجیر، در جلوگیری از پیدایش بیماری و کاهش خسارت مؤثر است.

بیماری ویروس موزاییک گوجه فرنگی / بیماری ویروس موزاییک توتون

Tomato mosaic –Tobacco mosaic

عامل بیماری (Tobacco mosaic virus (TMV) -Tomato mosaic virus (ToMV

این دو بیماری دارای علایم و نشانه های شبیه به هم هستند و دامنه میزبانی یکسانی دارند از این رو اغلب باهم مورد بررسی قرار می گیرند.

علایم بیماری:

ویروس باعث ایجاد علایم موزاییک و گاهی نکروز در برگ می‌شود. روی میوه های مبتلا به موزاییک زرد و قرمز، لکه یا حلقه‌های زرد یا سبز در میوه‌های قرمز گوجه فرنگی دیده می‌شود. سوختگی قهوه‌ای رنگ (نکروز) قسمت‌های داخلی گوشت میوه، خصوصا در محل اتصال به دم میوه ایجاد می‌گرد. نکروز خاکستری رنگ، بر روی پوست میوه به حالت تاولی مشاهده می‌شود. گیاهان جوان حساس‌تر هستند و آلودگی در این مرحله باعث می‌شود علایم بیماری را به طور شدیدی ظاهر شوند. آلودگی در مراحله بعدی و بلوغ زایشی گیاه خفیف‌تر و کم زیان‌تر است.

بذر و بقایای گیاهی موجود در خاک از منابع آلودگی هستند. از میزبان‌های ویروس موزاییک توتون، گوجه فرنگی ، تنباکو، بادنجان و فلفل را می‌توان نام برد.

شرایط گسترش بیماری:

ویروس موزاییک دارای دامنه میزبانی وسیعی از جمله بسیاری از گیاهان زراعی و علف های هرز می باشد. این ویروس از طریق ماشین آلات و کارگران از گیاهان آلوده به بیماری به گیاهان سالم انتقال می یابد. همچنین بقایای گیاهی آلوده از محصول قبلی می تواند سبب ایجاد بیماری در گیاه گوجه جدید شود. حشرات نیز می توانند سبب انتقال بیماری شوند. بذرهای گوجه فرنگی می تواند ویروس را منتقل کند.

کنترل بیماری:

چنانچه ویروس TMV/TOMV مزرعه‌ای را آلوده کند دفع آن بسیار مشکل خواهد بود. بنابراین وجود این ویروس در بقایای گیاهی و نیز در سیگار امری عادی بوده و احتمالا کشاورزان سیگاری خصوصا در هنگام نشاکاری، گوجه فرنگی و بادنجان و فلفل می‌توانند آن را به بوته‌های سالم منتقل نموده و به پراکنش گسترده بیماری TMV تاثیر بگذارند.

لذا تهیه بذر اصلاح شده و ثبت شده و دارای مجوز کنترل گواهی بذر که تحت نظارت موسسه کنترل و گواهی بذر کشور انجام شده این موضوع به حداقل تقلیل پیدا می‌کند.

1. اجتناب از کاشت گوجه فرنگی در زمین هایی که محصول قبلی به بیماری موزاییک آلوده بوده است

2. رعایت بهداشت کارگران و تجهیزات

3. کشت مستقیم می تواند باعث کاهش گسترش ویروس شود.

علایم بیماری موزاییک خیار :

علایم این بیماری در روی میزبان های مختلف ممکن است به صورت موزائیک ، زخم موضعی ( لکه) ، کوتولگی ، چین خوردگی برگ ، برجستگی هایی به صورت چینه دانی ( Enation ) ، نقش حلقوی ، تغییر رنگ برگ بافت ها ، لکه های کلروتیک و غیره ظاهر شوند . بوته های خیار و سایر کدوئیان غالبا هفته های اول در مزارع آلوده می شوند . چهار تا پنج روز پس از آلودگی کوتیلدون ها (لپه ها) زرد و پژمرده می شوند. برگ های جوان کوچک چین خورده، به سمت بالا انحناء پیدا می کنند و علایم موزاییک نشان می دهند. فاصله بین گره ها کم و ساقه کوتاه شده، معمولا رشد آن از ۳۰ سانتی متر تجاوز نمی کند. اندازه برگ های آلوده به اندازه نصف برگ های سالم می رسد. گیاه بیمار، گل و میوه کم تری تولید کرده، در عوض بوته ها ظاهری پرپشت و کپه ای پیدا می کنند. در حاشیه برگ های مسن ابتدا لکه های کلروتیک و سپس نکروتیک ظاهر می شود. بعدا این لکه ها تمام سطح پهنک را فرا گرفته، برگ ها خشک می شوند. برگ های مرده به دمبرگ آویزان شده یا می ریزند. در این صورت شاخه های مسن لخت به نظر می رسند. در سطح میوه های آلوده تاول های سفید یا سبز تیره ظاهر می شود. این تاول ها غالبا خشن و زگیل مانند ، میوه را بد قواره می کنند. این گونه خیار ها غالبا تلخ بوده، اگر جهت تهیه خیار شور استفاده شوند نرم و آبکی می شوند.

چگونگی انتقال ویروس موزاییک خیار :

با توجه به اینکه ویروس موزاییک خیار مانند ویروس های دیگر پاتوژنی اجباری است این سوال ممکن است مطرح شود که چگونه زمستان را به بدون دسترسی به میزبان اصلی می گذراند. در جواب باید گفت که این ویروس در زمستان روی میزبان های واسط و یا ریشه علف های هرز دائمی ، بقاء خود را حفظ می کند و سپس در موقع مناسب به وسیله ناقل یا ناقلین از این میزبان ها برداشت شده ، به میزبان اصلی انتقال می یابد. این ویروس در ریشه علف های هرز دائمی نظیر عروسک پشت پرده ، تلخه سفید ، داتوره ، گزنه ، نعناع آبی ، یونجه باغی و غیره به سر می برد. طبق بررسی که نگارنده انجام داده در شرایط خوزستان این ویروس زمستان را روی گیاهانی از قبیل پروانش ، گل فلوکس ، توتون ، یونجه باغی و غیره می گذراند . همچنین این ویروس قادر است به صورت نهفته بدون هیچ گونه علائم ظاهری (Latent  ) در گیاهان کوکب ، زبان در قفا، برگ بو، تاج ریزی ، باقلا مصری (Lupine ) و غیره به سر می برد. انتقال و گسترش موزاییک خیار از طریق مایه زنی مکانیکی، بذر، سس و حشرات ناقل صورت می گیرد. مهم ترین ناقل ویروس موزائیک خیار انواع شته ها می باشند. حدود ۶۳ گونه از این شته ها قادرند ویروس موزائیک خیار را از گیاهان آلوده گرفته و به گیاهان سالم منتقل نمایند. همه این شته ها این ویروس را به طریق نیش زاد یا ناپایا انتقال می دهند. شته سبز هلو (Myzus persicae ) و شته جالیز (Aphis gosypii ) از ناقلین مهم ویروس موزائیک خیار هستند.

کنترل بیماری موزاییک خیار :

مبارزه ویروس موزائیک خیار به علت داشتن میزبان های مختلف بسیار دشوار می باشد. به طور کلی برای مبارزه این بیماری عمل پیشگیری بسیار مهم بوده، راه های زیر پیشنهاد می شود:

• مبارزه با حشرات ناقل : مبارزه با حشرات ناقل CMV تا کنون نتیجه رضایت بخشی نداشته است. چون این ویروس به وسیله بیش از ۶۳ گونه شته، سوسک دوازده نقطه ای خیار، سوسک راه راه خیار و بعضی از ملخ ها منتقل می شود. غالبا این ناقلین CMV را از بیرون مزرعه به داخل مزرعه انتقال می دهند. تا کنون هیچ حشره کشی ساخته نشده است که شته ها را قبل از تغذیه از بین ببرد. از آنجایی که CMV ویروسی نیش زاد است می تواند قبل از مرگ شته در مزرعه سمپاشی شده، با اولین نیش به بوته سالم انتقال یابد.

• انتخاب بذر عاری از ویروس : این عمل در گیاهانی که CMV در آن ها از طریق بذر انتقال می یابد بسیار مهم می باشد با این عمل آلودگی اولیه بعد از کشت به وجود نمی آید.

• انتخاب واریته مقاوم : بهترین راه پیشگیری CMV استفاده از واریته های مقاوم به این ویروس می باشد . از خیار واریته های Table green ، Sensation hybrid ، Challenger و از کدو واریته های Harper hybrid و Saticy مقاوم به ویروس موزائیک خیار می باشند.

ماخذ : الهی نیا، ع. قارچ و بیماری شناسی گیاهی. ۱۳۹۳٫ انتشارات دانشگاه گیلان.

ویروس موزاییک سیب :

AMV : Apple mosaic virus

عامل آن ویروسی از جنس Ilarvirus است که ژنوم آن ssRNA و ۳ بخشی هستند و اندازه ذرات ویروس ۲۵-۲۹ نانومتر هستند. . بیماری بصورت لکه های کلروتیک روی برگها و اندامهای جوان دیده می شود. چنانچه خسارت شدید باشد برگهایی که دچار بافت مردگی(نکروتیک) شده باشند سوراخ شده، ریزش می کنند. بیماری در ایران وجود دارد. با پیوند و بصورت مکانیکی قابل انتقال است، ولی از طریق عصاره و دانه گرده منتقل نمی شود. ناقل بیولوژیکی نیز برای آن شناخته نشده است.

علائم ناشی از ویروس موزاییک سیب

منابع اینترنتی:

1. ویکی پدیا

2. گیاه پزشکی

3. زرین دان جنوب

4. اف اس پی مارکت