زنبق چمنی گونه ای از جنس زنبق است که متعلق به زنبق‌های دریاچه‌ای، به ویژه از خانواده زنبقیان می‌باشد است. این گیاه چند ساله ریزوم است ، با گلهای آبی بنفش یا بنفش تقریباً توسط برگهای باریک و چمن مانند مخفی شده و رایحه ای معطر با آلو. این گیاه به عنوان یک گیاه زینتی در مناطق معتدل کشت می شود. این شهر چندین نام مشترک دارد ، از جمله پرچم برگ چمن ، زنبق برگ سبز ، زنبق برگ پرچم و زنبق گوجه ای،زنبق ترش گوجه ای(به دلیل عطر و بوی آن). این گونه به طور طبیعی در نیمه جنوبی اروپا ، از اسپانیا و فرانسه در غرب تا روسیه و قفقاز در شرق رخ می دهد.
زنبق چمنی ریزوم های باریک ، کوتاه و سخت دارد. این گیاه دارای شاخ و برگهای باریک مانند چمن است. و می تواند تا ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی متر (۱۲ تا ۳۹ سانتی متر) طول و ۰.۵ تا ۱.۵.۵ سانتی متر عرض رشد کند. آنها می توانند بسیاری از شاخه ها را ایجاد کنند که باعث ایجاد انبوه ، توده ها یا بوته های متراکم گیاهان شوند.
تعدادی از گیاهان در خانواده زنبق ها، از جمله گیاهان کمیاب به حساب می آیند. این گل، گیاهی چند ساله بوده و تا به الان تقریبا ۳۰۰ گونه از آن شناسایی شده است، گل های زنبق به رنگ های نامحدودی یافت می شوند. امروزه زنبق ها برگ های بلندی دارند که از بین آن ها، ساقه های گل دهنده بیرون می آیند ولی در مورد زنبق های وحشی باید بگوییم که ساقه ها و برگ های بسیار کوتاهی دارند.
گل زنبق دارای ۶ عدد گلپوش است. گلبرگ ها که ۳ قطعه داخلی آن را تشکیل می دهند، به صورت ایستاده قرار داشته و با نام درفش خوانده می شوند. همچنین کاسبرگ ها که ۳ قطعه پایینی را تشکیل می دهند، حالتی آویزان داشته و با نام آویز خوانده می شوند. اگر بخواهیم زنبق ها را از نظر اندام زیر زمینی تفکیک کنیم، به دو گروه سوخ دار و ریزوم دار تقسیم می شوند. گروه ریزوم دار را اغلب به عنوان کاشت در باغچه و گلدان مورد استفاده قرار می دهند. گروه دیگر نیز به صورت تجاری و به عنوان گل بریدنی استفاده می شوند. توجه داشته باشید که اوایل پاییز جهت کاشتن این گیاه بهترین زمان است، اواخر زمستان تا اوایل بهار مدتی است که این پیازها گلدهی دارند.
زنبق ریزوم دار و انواع آن :
۱-زنبق ریش دار
ویژگی این زنبق ها این است که دارای خط برجسته ای به صورت کرک در وسط آویز ها می باشند. مهمترین گونه این دسته، زنبق آلمانی است. این گونه به سرما و خشکی مقاوم است. برگ های آن خنجری شکل و در نقاط گرم به صورت همیشه سبز دیده می شود. ارتفاع آن به ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر میرسد. رنگ گل بنفش، زرد، قرمز و صورتی است. از ارقام پابلند، گاهی به عنوان گل بریدنی استفاده می شود. گلدهی در اواسط بهار و اوایل تابستان بوده و ممکن است دوبار در سال یعنی در بهار و پاییز گل بدهد. نیاز به مناطق آفتابی، خاک سبک و زه کشی کافی دارد. پس از گلدهی با ریزوم افزایش می یابد.
۲- زنبق بدون ریش
در این نوع زنبق ها سطح آویز ها صاف و بدون کرک است. برگ ها نازک و باریک و شبیه برگ گندمیان است. ارتفاع از ۳۰ تا ۱۲۰ سانتی متر متغیر است. از گونه های مهم آن زنبق سیبری است.
۳- زنبق تاج دار
از ویژگی های این نوع زنبق این است که در وسط آویز ها، در جایی که زنبق های ریش دار، دارای ریش هستند، این ها مزین به یک تاج بوده و رنگی متفاوت با رنگ زمینه گلبرگ دارند. این گروه بومی مناطق نیمه گرمسیری هستند ولی برخی از گونه های آن به سرما مقاومند. از گونه های معروف این گروه می توان ( زنبق ژاپنی ) و نام برد. این ۲ گونه سرما را تحمل می کنند. زنبق ژاپنی در فصل تابستان گل می دهد و در مناطق خشک رشد خوبی دارد. ارتفاع آن حدود ۶۰ سانتی متر، گل ها درشت و بنفش رنگ با حواشی بریده و تاج کاسبرگ، نارنجی است.
زنبق های سوخ دار و انواع آن
در گلکاری، زنبق های سوخ دار به سه گروه زنبق های هلندی، لنگلیسی و اسپانیایی تقسیم می شوند. از این ها به مقدار زادی جهت گل بریدنی و تزیین باغچه استفاده می شود. برخی از آنها دورگه و برخی از گونه های قدیمی به دست آمده اند. زنبق های سوخ دار، گیاهانی دایمی با سوخ کشیده هستند که سوخ اولیه ( سوخ مادری) آنها در عوض یک فصل کاشت از بین می زوند ولی در طول فصل یک سوخک درشت در کنار خود تولید می کنند که این سوخ تولید گل در سال آینده را تامین خواهد کرد.
۱-زنبق انگلیسی:
برگ های نازک و پیچ خورده دارد. گل ها به رنگ بنفش، ارغوانی و سفیدو گاهی دورنگ هستند.گیاه در اواخر بهار و اوایل تابستان گل می دهد. این زنبق را در زمینی غنی از مواد آلی می کارند و در دوران فعالیت نیاز به رطوبت زیادی دارد.
۲-زنبق اسپانیایی:
منشأ آن اسپانیا و پرتقال است. گل ها بسیار متنوع بوده، به رنگ آبی یا بنفش و به ندرت سفید یا زرد دیده می شود و روی هر یک از آویزهای آن لکه ای زردفام به چشم می خورد. تنها تفاوت آن با I. xiphioidesشکل عجیب آویزهای آن است. تنوع رنگ های I. xiphioidesبیشتر و شکل کلی آن به نسبت یکسان است. در بهار، ۲ هفته زودتر از گونه قبلی گل می دهد. مکان های آفتابی تا نیمه سایه و خاک سبک با زه کشی خوب نیاز دارد. سوخ ها را پس از گلدهی از خاک درآورده و در محل مناسب نگهداری می کنند.
۳-زنبق هلندی:
این زنبق حاصل تلاقی بین I. xiphium، I. tingitanaو I. lusitanicaاست. از نظر رنگ بسیار متنوع بوده و هر روزه رنگ های جدیدی از آن به بازار عرضه می شود. به طور معمول این نوع زنبق را پیش رس کرده و از گل بریده خارج از فصل آن استفتده می شود.
از دیگر زنبق های سوخ دار می توان I. reticulateو I. danfordiaرا نام برد. که از انواع پاکوتاه زنبق هستند و به دلیل جهت تزیین آپارتمان استفاده می شوند. این دو در اسفندماه به گل می روند. سوخ این دو را در پاییز در گلدان کشت می کنند.
شرایط نگهداری گل زنبق:
خاک گل زنبق:
خاک هایی که قلیایی یا خنثی باشند برای زنبق مناسب هستند. همچنین خاک زنبق باید خاکی قابل نفوذ و سبک نیز باشد. اگر می خواهید کیفیت خاک اسیدی را بهتر کنید می توانید مقداری آهک را به آن اضافه کنید. برای کاشت زنبق در گلدان نیز از مخلوط ۱ قسمت خاکبرگ، ۱ قسمت خاک باغچه و ۲ قسمت شن و ماسه استفاده کنید و سپس بستر کاشت را آماده کنید.
نور گل زنبق:
گل زنبق به نور نسبی در دوران رشد علفی و سبزینه ای احتیاج دارد. هنگامی که این گل در دوران گلدهی قرار دارد نیازمند نور کامل بوده و علاقه ای به نور مستقیم آفتاب نیز ندارد.
دمای مناسب گل زنبق:
در طی مدت رشد علفی دمای مناسب برای گل زنبق بین ۴ تا ۷ درجه است. در طی مدت گلدهی نیز این گل به هوایی نیازمند است که گرم تر باشد یعنی بین ۱۳ تا ۱۶ درجه، در این مدت برای آن مناسب است.
رطوبت گل زنبق:
گل زنبق به هوای خشک و خنک علاقه داشته و احتیاجی به غبار پاشی ندارد.
آبیاری گل زنبق:
پس از این که گل زنبق را در گلدان کاشتید، آن را آبیاری کنید و در مراحل بعد جهت این که خاک را مرطوب نگه داشته باشید، برنامه آبیاری را هفتگی کنید. در طی مدتی که گیاه در دوران گلدهی خودش قرار دارد دو تا سه بار در هفته کافی می باشد.
کود دهی گل زنبق:
جهت کود دهی، هر زمان اولین غنچه های گل روی گیاه ظاهر شد، تغذیه گل زنبق را آغاز نمایید. عمل کود دهی را در هر ۲ هفته یک بار با کودگلدهی ۳۶-۱۲-۱۲ با نصف دوز مایع تغذیه نمایید.
تکثیرگل زنبق:
در مرحله اول برای این که به راحتی ساقه های زیر زمینی به بیرون از خاک بیایند، زمین را آبیاری کنید، در مرحله بعدی غده را به بیرون خاک بیاورید و چند قسمت کنید. هر کدام را نیز در گودالی که به عمق ۸ سانتیمتر که از قبل حفر کرده اید بریزید، توجه داشته باشید که فاصله آن ها از هم ۱۰ سانتیمتر باشد. سپس با استفاده از برگ های خشک و خاک نرم، روی آن ها را بپوشانید. پس از اتمام کاشت، باغچه را آبیاری نمایید.
تکثیر انواع گل زنبق:
۱- تکثیر زنبق سوخ دار:
در زنبق های سوخ دار، سوخک ها را در پاییز از سوخ مادری جداکرده و می کارند که در سال دوم و یا سال گل می دهند.
نگهداری اندام زیرزمینی: سوخ زنبق پس از پژمرده شدن برگ ها برداشت شده، پس از خشک کردن، تمیز کردن و درجه بندی آنها را در شرایط خشک با تهویه مناسب در دمای ۲۵-۱۷ بسته به گونه باید نگهداری کرد. سوخ های کوچک را دوباره در پاییز می کارند و سوخ های کوچکتر از ۴ سانتی متر را دور می ریزند و سوخ های مناسب گلدهی را انبار می کنند. اگر بخواهیم سوخ ها را جهت گلدهی در سال بعد استفاده کنیم، یک دوره دمای بیش از ۲۰ برای گل انگیزی در مرحله ذخیره کردن مناسب است. جهت تمایزیابی قطعات گل درمرحله بعد، باید به دمای پایین تر (۱۵-۹) منتقل شود. برای انبار کردن سوخ به مدت طولانی، باید آن در دمای ۳۰-۲۵ نگهداری کنیم که در این شرایط تمایزیابی گل اتفاق نمی افتد و توانایی گلدهی باقی می ماند. ریزوم زنبق باید در داخل پیت با دمای ۵-۰ نگهداری شده و از خشک شدن آن جلوگیری کرد.
۲- تکثیر زنبق ریزوم دار:
بوته های بزرگ چندساله را در اواخر تابستان و اوایل پاییز پس از زرد شدن برگ ها از زمین درآورده، ریزوم ها را تقسیم کرده و هر قسمت را جداگانه در محل اصلی می کارند. اگر بخواهیم همان سال گیاه گل بدهد ریزوم ها را به قطعات بزرگ و اگر مایل باشیم ریزوم ها را بیشتر زیاد کنیم به قطعات کوچکتر تقسیم می نماییم، ولی هر قطعه ریزوم باید حداقل دارای یک نقطه رشد باشد. ریزوم ها را در عمق ۵ سانتی متری خاک می کارند. در مناطقی که هوای سرد و زمستان طولانی دارند ممکن است ریزوم ها از بین بروند.
خواص زنبق:
خواص دارویی زنبق
امروزه برای سم زدایی بدن و افزایش ادرار مورد استفاده قرار می گیرد.
ضماد تهیه شده از آن با ریشه آسیاب شده زنبق و آب برای درمان ناراحتی های پوستی، زخم و دردهای روماتیسم به کار برده می شود.
ضماد گرم برگ های تازه زنبق نیز برای رفع تومور و خستگی موثر است.
خواص چای زنبق:
برای تهیه چای زنبق، یک قاشق مرباخوری ریشه خشک آن را در یک لیوان آب جوش به مدت ۱۰ دقیقه دم کنید و روزی ۳ بار مصرف کنید.
چای زنبق با تحریک کبد در درمان هپاتیت و یرقان مفید است. با عوارض پوستی مانند آکنه مبارزه می کند.
سوءهاضمه را برطرف می کند.
به درمان بیماری روماتیسم کمک می کند.
در کاهش وزن موثر است.
گل های زنبق:
هر زمستان یا بهار گل های زنبق را با دقت و مواظب باشید که غنچه های آن خراب نشود. بعد از برداشت گل داخل آب گذاشته شود تا پس از چند روز غنچه های آن شکفته شوند.
