نام گیاه : بامبو
نام علمی: Dracaena sanderiana
از خانواده: مارچوبگان Asparagaceae
بومی:آفریقای مرکزی
بامبو
گیاه بامبو گونه ای از گیاهان گلدار خانواده مارچوبگان ، بومی آفریقای مرکزی است. نامگذاری این گیاه بعدا به نام باغبان آلمانی-انگلیسی هنری فردریک کنراد ساندر (۱۹۲۰-۱۸۴۷) نامگذاری شد.
اعتقاد بر این است که نگه داشتن بامبو خوش شانس در خانه ها و اماکن تجاری باعث خوشبختی و رونق می شود و این اعتقاد باعث افزایش فروش شاخه های بامبو خوش شانس که در گلدان های تزئینی رشد کرده اند را دارد. این گیاه به محبوب ترین گیاه سرپوشیده در مناطقی سبز هندوستان به تنوع گیاهی تبدیل شده است. معمولاً این گیاه ازکشور چین و تایوان صادرمی شود.
گیاه بامبو یکی از گیاهان تصفیه کننده هوای منزل در اتاق خواب و… بکار میرود
انواع گیاه بامبو : به گونه های مختلفی تقسیم می شود که مهمترین آنها عبارتنداز:
- گیاه بامبوی جوانه: این نوع بامبو از قسمت های وسط ساقه تشکیل می شود . برگ ها ازجوانه ی کنار ساقه می رویند .طول ساقه های نوع جوانه بین ۵۰تا۱۲۰ سانتی متر و رنگ برگ ها در این نوع ، سبز است.
- گیاه بامبوی برگ سبز : در این نوع بامبو ، رنگ برگ ها سبز پررنگ است و ارتفاع ساقه به ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی متر می رسد .
- گیاه بامبوی طلایی : رنگ برگ ها در بامبوی طلایی ، سبز کم رنگ است که رگه های سبز پر رنگی در آن دیده می شود ، اما بعضی از انواع این گونه دارای برگ های سبز کم رنگ یکدست است.
- گیاه بامبوی سیلور ( ابلق ) : این گونه از بامبو دارای برگ هایی به رنگ سبز کم رنگ و پر رنگ است و طول ساقه ی آن به ۱۲۰ سانتی متر می رسد .
گیاه بامبو از نظر نوع پیچ نیز دارای تقسیم بندی می باشد :
- پیچ فنری :یکی از پر طرفدارترین پیچهای بامبو می باشد و از نظر تعداد پیچ نیز به دسته های تک پیچ ، دو پیچ ، سه پیچ و چهار پیچ تقسیم می شود .
- پیچ o :به دلیل شباهت زیاد این نوع پیچ بامبو به کلمه o انگلیسی به این نام معروف شده است.
- پیچ s :به دلیل شباهت زیاد این نوع پیچ بامبو به کلمه s انگلیسی به این نام معروف شده است. .
کشت و کار و نگهداری گیاه بامبو :
گونه‌های مختلفی از دراسیناها در خانه‌ها نگهداری میشوند و بسیار مقاومت از خودشان نشان میدهند. و امروزه بامبوها به دلیل سادگی نگهداری و زیبایی نسبی بسیار پرطرفدار هستند. علاوه بر اینها از آنجا که در فرهنگ فنگ‌شویی معتقدند که این گیاه شانس به ارمغان می‌آورد بسیار مورد استقبال قرار گرفته‌اند.
بامبو با شرایط آب و هوایی ثابت، سازگار است. از این رو از نگهداری بامبو مقابل باد کولر، نزدیک بخاری یا شومینه و یا جلو دری که بعضی اوقات نسیمی از لای آن می وزد، خودداری کنید و همچنین از جا به جا کردن آن بپرهیزید، چرا که این گیاه بعد از مدتی به مکانی که در آن قرار دارد عادت می کند و جا به جایی ممکن است ضربه ی جبران ناپذیری به گیاه وارد کند و باعث زرد شدن برگ های آن شود.
از بامبو به عنوان گیاهی اجتماعی و عاطفی یاد می شود .زمانی که تعداد زیادی از این گیاه در کنار یکدیگر قرار گیرد ، سرعت رشد آن افزایش می یابد.حتی پاجوش ها تا بلوغ کامل نباید از پای مادر جدا کرد
نکات فرعی تاثیر گذار بر رشد گیاه بامبو:
تاثیر رنگ ها بر روند رشد گیاه بامبو
- رنگ قرمز : اصولا گیاه بامبو به رنگ های شاد به خصوص قرمز واکنش مثبتی نشان می دهد .
تجربه نشان داده که اگر مکان نگهداری این گیاه با رنگ های شاد مثل نارنجی و قرمز تزئین شده باشد ، برگ های این گیاه با سرعت بیشتری رشد می کنند و امکان زدن جوانه های بیشتری را فراهم می سازند . همچنین وجود رنگ های گرم در مکان نگهداری گل بابو ، طول عمر گیاه را افزایش می دهد .
- رنگ مشکی : ازآنجا که بامبو به نور غیر مستقیم خورشید نیاز دارد ، رنگ مشکی تاثیر منفی بر روند رشد آن می گذارد و در صورتی که مدت زمان زیادی گیاه در معرض رنگ مشکی قرار گیرد ، پژمرده می شود و به تدریج از بین می رود.
شرایط نگهداری گیاه بامبو:
نور مورد نیاز بامبو:
به نور زیاد اما غیرمستقیم آفتاب برای این گیاهان بهتر است چرا که در نور مستقیم برگها دچار سوختگی شده و زرد میشوند.
بستر رشد بامبو :
گیاه بامبو فقط در خاک های مخصوص می تواند به زندگی ادامه دهد . از خصوصیات این نوع خاک ها ، قابلیت نگهداری آب به مدت طولانی را می توان نام برد . رشد بامبو در این خاک ها افزایش می یابد.
این گیاه توانایی زندگی در خاک را دارد ولی رایج شده‌است که در آب نگهداری و فروخته میشود. و خود گیاه هم مشکلی با این مساله ندارد و به خوبی در آب زندگی میکند.
آبیاری بامبو:
آبیاری منظم برای سلامت گیاه به خصوص در ماه‌های گرم سال ضروری است. در این مدت گیاه به آبیاری زیاد و به صورت روزانه نیاز دارد. ماه‌های سرد سال دوره‌ی نهفتگی بامبو می‌باشند، یعنی در این دوره گیاه شما به آبیاری زیاد نیازی ندارد.
در روش نگهداری بامبو در آب نباید تمام ساقه را در آب قرارداد ، بلکه باید فقط ۳ تا ۵ بند پایین آن در آب باشد . اگر تمام ساقه داخل آب قرار گیرد ، ریشه تمام سطح ساقه را می پوشاند و این از زیبایی گیاه می کاهد. بهتر است آب بامبو را هر دو هفته یا حداکثر یک ماه عوض کرد.
آب استفاده شده باید آب سبک بوده و فلوراید آب کم باشد، در واقع بهتر است از آبهای دستگاههای تصفیه آب خانگی یا از چشمه‌های طبیعی که میدانیم آبشان سبک است استفاده کرد. (در مناطق کوهستانی آب شرب لوله‌های آب شهری سنگین است و در صورت استفاده برای بامبو نتایجی مانند زرد شدن برگها و تنه گیاه یا رشد بسیار کم و عدم طراوت لازم را به همراه دارد.).
نکته :بامبو به کلرآب حساس است و باید از آب مانده حداقل ۴۸ ساعت شهری استفاده نمود.
دمای مناسب رشد بامبو:
دمای آب بهتر است بالاتر از ۱۵ درجه سانتیگراد حفظ شود و این گیاه به خوبی در دمای معمولی خانه‌ها از بهار تا زمستان هماهنگی پیدا میکند.
کود مناسب گیاه بامبو :
بامبو گیاهی است که هم از طریق ریشه و هم از طریق برگ تغذیه می کند.بامبو در ماه‌های گرم سال به دلیل تولید ساقه‌های جدید، بیشتر از هر زمان دیگری گرسنه است. از آنجایی که به مواد معدنی موجود در خاک دسترسی ندارد، تقویت آن در این دوره بسیار حائز اهمیت است. بامبو از خانواده‌ی علف بوده و مانند دیگر گیاهان سبزعلفی برای رشد سبزینگی به نیتروژن،آهن و فسفر نیاز دارد به همین منظور از کودهای کاملا محلول درآب که نیتروژن بالایی نسبت به سایر مواد دارند استفاده شود.
پیشنهاد می‌کنیم برای کم کردن زمان صرف شده برای تغذیه‌ی بامبو، از یک کود مخصوص پرورش بامبوی گلدانی استفاده کنید(قطره‌های اختصاصی برای بامبو هم در واقع همین کودهای شیمیایی کامل هستند و هیچ مارک یا برند خاصی بر دیگری ارجحیت بسیار زیادی نمیتواند داشته باشد.). دقت کنید طول عمر کودی که انتخاب کرده‌اید حداقل ۶ تا ۸ ماه باشد. کود را اول بهار هر سال طبق دستورالعمل نوشته شده بر روی بسته بندی آن استفاده کنید.
کاشت و پرورش بامبو در خاک
در نظر داشته باشید خاک‌های اعلایی که به روش مخصوصی برای پرورش گیاهان درون گلدان ایجاد شده‌اند، به نگهداری آب کمک کرده و مواد مغذی مورد نیاز گیاه را تأمین می‌کنند. این خاک میتواند ترکیبی ازماسه بادی ،کوکوپیت و مقداری پیت ماس باشد.
پرورش گیاه بامبو در خاک ژله ای :
به منظور نگهداری گیاه بامبو در خاک ژله ای ابتدا باید بامبو را در آب قرار داد تا ریشه کند .حدودا دو ماه ونیم پس از آنکه بامبو به ریشه نشست می توان آن را داخل خاک های ژله ای قرار داد . در زمان هایی که قصد تعویض یا شارژ خاک ژله ای را داشتید ، بامبو را داخل آب نگهداری کنید . لازم به ذکر است در این روش نگهداری ، املاح مورد نیاز بامبو از طریق خاک ژله ای تامین می شود .
هرس گیاه بامبو :
زمانی که مقداری از ساقه بامبو را برش بزنید و هرس میکنید برگها و در نتیجه ارتفاع بامبو باز میتواند به رشد خود ادامه دهد. البته بدون اینکه ساقه رشد کند. آن قسمت از ساقه که از بامبو جدا کرده‌اید را می‌توانید در خاک یا آب قرار دهید زیرا هر کدام یک قلمه جدید بامبو هستند پس از مدتی ساقه‌های قطع شده یا همان قلمه ها می‌توانند رشد کنند و جوانه بزنند و به این ترتیب می‌توانید یک دسته بامبو جدید داشته باشید.
روش هرس کردن گیاه بامبو :
هرس کردن را با بریدن مقدار کمی از ساقه بامبو شروع کنید و بعد از برش اول اگر باز هم لازم بود می‌توانید یک قطعه کوچک دیگر از بامبو را از ساقه جدا نمائید. برگها و جوانه‌های بامبو تا زمانی رشد می‌کنند که ارتفاع، وزن و ضخامت ساقه بامبو به حد نرمال باشد، به همین دلیل است که گیاه بامبو وقتی بیش از حد بلند و سنگین شود نیاز به هرس شدن پیدا میکند. همانطور که اشاره شد، شما می توانید قلمه بامبو را هم در خاک و هم در آب قرار دهید. اگر قصد شما صرفا تاثیر گیاه است بهتر است قلمه را از ۲ تا ۵ سانتی متر از زیر گره ساقه جدا کنید. گره اولین جایی است که جوانه بامبو از آنجا بوجود آمده است. این منطقه وقتی از ساقه جدا شود به زودی ریشه می دهد و گیاه جدیدی بوجود می آید. به همین دلیل مهم است که آن را طوری کوتاه کنید تا جوانه گره کاملا دست نخورده باقی بماند. بعضی از مردم اصرار دارند که باید قلمه را زاویه دار برش زد تا ریشه دهد. این درست نیست. شما می توانید برش را به صورت صاف و بدون زاویه نیز انجام دهید
با باقی گذاشتن یک یا دو پیچ بر ساقه بامبو می توانید گیاه را به رشد و شکوفایی جدید و سریع تر تشویق کنید. مرتب کردن گیاه هم چنین سبب می شود که جوانه ها و پیچ ها بسیار منسجم تر و پرتر از زمان قبل از هرس و مرتب کردن رشد کند. اگر نمی خواهید که گیاه هرس شده شما به رشد خود ادامه دهد و رشدش متوقف شود باید در محل برش مقداری پارافین بمالید و آن قسمت را مسدود کنید. گیاه بامبو با اینکه گیاه بسیار مقاومی است باز هم احتمال بیمار شدنش وجود دارد. یکی از موارد تشخیص بیمار بودن گیاه بامیو ای است که آبی که گیاه در آن قرار داده شده زود به زور زرد و کدر می شود. در چنین مواقعی باید راهکار درمانی را از یک کارشناس جویا شوید.
روش های پیچ دادن گیاه بامبو :
چند روش برای پیچ دادن به این گیاه وجود دارد که اغلب در محیطهای گرم و مرطوب قابل اجرا هستند. زیرا در چنین محیطی گیاه با سرعت بیشتری رشد میکند و زمان لازم برای پیچ دادن کمتر است :
روش فرم دهی بامبو در رطوبت بالا
یکی از روش‌های پیچ دادن ساقه بامبو در خانه استفاده از قالب پلاستیکی و شفاف است. به این منظور گیاه بامبو را به مدت طولانی حدود یک ماه خارج از آب، ولی در شرایط رطوبتی ۹۰ درصد نگهداری کنید. گیاه نمی‌میرد، ولی بدنش نرم و منعطف میشود. در این زمان بامبوها را داخل قالب ببندید و دوباره به آن آب دهید. وقتی آوندها دوباره بازسازی شدند، گیاه سفت و محکم شده و حالت قالب را به خود می‌گیرد.
فرم دهی با استفاده از لامپ هالوژن
ساده‌ترین روش پیچ دادن بامبو در خانه، استفاده از لامپ هالوژن است. توجه داشته باشید برای این کار باید محیط خانه کاملا گرم و مرطوب باشد تا بامبو با سرعت بیشتری رشد کند. ابتدا با استفاده از یک منبع نور مصنوعی مانند لامپ هالوژن، نور را برای چند روز متوالی از یک جهت به گیاه بتابانید. بامبو خاصیت نورجذبی دارد، از این رو جهت نور را تعقیب کرده و به طرف آن میچرخد و موجب پدیدار شدن حالت مارپیچی در ساقه میشود.
فرم دهی گیاه بامبو با استفاده از با دست این گیاه را با دست هم می توان پیچ داد و به شکل دلخواه در آورد.
مرتب و هرس کردن گیاه بامبو:
شما می‌توانید بدون نگرانی و به آسانی ساقه‌های این گیاه را مرتب و هرس کنید. هرس کردن به موقع و صحیح به رشد و شاداب ماندن این گیاه کمک زیادی میکند. قیچی و وسیله‌ای که قصد دارید گیاه را با آن هرس کنید باید کاملا تمیز و تیز باشد تا هم بیماری به گیاه منتقل نشود و هم در محل برش اثری از دندانه دندانه شدن بر ساقه برجا نماند تا بتوانید یک هرس سالم و تمیز را انجام دهید.
میزان ساقه‌های بامبو در دسته بامبویی که در خانه دارید رشد نخواهد کرد بلکه ارتفاع بامبوها در اثر رویش و جوانه زدن برگهای بامبو و پیچ ها افزایش می‌یابد. ممکن است تا مدتی تمایل نداشته باشید که ساقه‌ها را کوتاه کنید تا ارتفاع بامبوهای شما افزایش یابد اما پس از مدتی که ارتفاع بامبوها بیش از حد زیاد شود این کار لازم است.
زمانی که مقداری از ساقه بامبو را برش بزنید و هرس میکنید برگها و در نتیجه ارتفاع بامبو باز میتواند به رشد خود ادامه دهد. البته بدون اینکه ساقه رشد کند. آن قسمت از ساقه که از بامبو جدا کرده‌اید را می‌توانید در خاک یا آب قرار دهید زیرا هر کدام یک قلمه جدید بامبو هستند پس از مدتی ساقه‌های قطع شده یا همان قلمه ها می‌توانند رشد کنند و جوانه بزنند و به این ترتیب می‌توانید یک دسته بامبو جدید داشته باشید.
تکثیر ، قلمه زدن و ازدیاد گیاه بامبو :
در محیط طبیعی این گیاه بیشتر به صورت پاجوش تکثیر میشود ولی قلمه آن بسیار ساده است و کافی است طولی بیشتر از ۲۰ سانتی متر را برید و در گلدان جدید گذاشت. در صورت محافظت از بیماریها و فراهم نمودن کیفیت محل لازم، قلمه جدید در حدود یک ماه ریشه تولید میکند و جوانه‌های جدید آن ظاهر میشوند.
در تکثیر گیاه است بهتر است قلمه را از ۲ تا ۵ سانتی متر از زیر گره ساقه جدا کنید. قلمه ها بهتر است بالای سه گره داشته باشند . گره اولین جایی است که جوانه بامبو از آنجا بوجود آمده است. این منطقه وقتی از ساقه جدا شود به زودی ریشه می دهد و گیاه جدیدی بوجود می آید. به همین دلیل مهم است که آن را طوری کوتاه کنید تا جوانه گره کاملا دست نخورده باقی بماند. بعضی از مردم اصرار دارند که باید قلمه را زاویه دار برش زد تا ریشه دهد. این امر مهم نیست شما می توانید برش را به صورت صاف و بدون زاویه نیز انجام دهید.
محل بریدگی را در ساقه اصلی با گرد زغال یا خاکستر سیگار بپوشانید تا شیره گیاه نتواند از آن خارج شود. بهترین فصل برای تکثیر این گیاه بهار یا تابستان و دمای مناسب حدود ۲۰ درجه سانتیگراد است. چنانچه نکات فوق رعایت شوند قلمه‌های این گیاه در آب، درون دانه‌های لیکا و آب ریشه‌دار میشوند، ولی ریشه‌دار شدن قلمه در درون دانه‌های لیکا و آب مطمئن‌تر است.
بیماریها و آفات گیاه بامبو :
بامبو با شرایط آب و هوایی ثابت، سازگار است. از این رو از نگهداری بامبو مقابل باد کولر، نزدیک بخاری یا شومینه و یا جلو دری که بعضی اوقات نسیمی از لای آن می وزد، خودداری کنید و همچنین از جا به جا کردن آن بپرهیزید، چرا که این گیاه بعد از مدتی به مکانی که در آن قرار دارد عادت می کند و جا به جایی ممکن است ضربه ی جبران ناپذیری به گیاه وارد کند و باعث زرد شدن برگ های آن شود.
گیاه بامبو با اینکه گیاه بسیار مقاومی است باز هم احتمال بیمار شدنش وجود دارد. یکی از موارد تشخیص بیمار بودن گیاه بامیو ای است که آبی که گیاه در آن قرار داده شده زود به زور زرد و کدر می شود. در چنین مواقعی باید راهکار درمانی را از یک کارشناس جویا شوید.
شیره دار شدن و چسبناک شدن برگها علامت وجود شته‌ها و یا آفات مکنده‌ی دیگری است که شیره گیاهی را میمکند و باقی مانده آن روی برگ میماند و محل تجمع قارچهای اغب سیاه رنگی شبیه دوده میشود. برای درمان باید با سمومی که علیه آفات مکنده هستند سم پاشی شود. مانند مالاتیون یا متاسیستوکس و …
زرد شدن برگها هم در اثر فشاری است که آفت وارده آورده و گیاه را ضعیف کرده‌است. بهتر است پس از سم پاشی کودیاری گیاه به تاخیر نیافتد و مرتبا حداقل ماهانه یکبار کود کامل به گیاه باید داد.
- قارچها و گیاه بامبو: اصولا محیط مرطوب و گرم بهترین محل برای رشد قارچهاست بنابراین گلدان بامبو میتواند به راحتی آلوده به قارچهای فسادآور بشوند که روی تنه و برگهای گیاه فعالیت بکنند و موجود فساد بامبوها بشوند.برای جلوگیری از شیوع قارچها سعی کنید ظرف بامبو را هنگام تعویض آب با مواد ضدعفونی کننده مانند وایتکس و… ضدعفونی کنید. نگذارید آب سبزه ببندد یا کدر بشوند.قارچهای سیاه پودری روی برگها را با قارچکشها میتوان از بین برد. نکته:در انتخاب و خرید بامبو دقت کنید تا گیاهی که میخرید سالم و عاری از قارچها باشد. علایمی مانند کپک زدگی روی ساقه. خوردگیهای لزج مانند روی ساقه و سفیدکها و سیاهکهای روی برگها علایم قارچها هستند.
- پوسیدگی ساقه گیاه بامبو:در محل پوسیدگی ساقه که به رنگ زرد در می‌آید و لهیده مانند میشود، آوندها از بین میروند و گیاه دیگر نمیتواند آب به قسمتهای بالایی برساند. و خطر مرگ کل گیاه را تهدید میکند. بنابراین ساقه را باید بالاتر از محل پوسیدگی برید تا آوندهای سالم مشاهده شوند (سطح برش سفید و سالم دیده شود).
- برگ بالائی بامبو قهوه ای شده است: در آب گیاه، فلوراید وجود دارد و یا محیط اطراف آن خشک است. برای حل این مشگل ، اگر از آب لوله کشی برای گیاه استفاده کنید، آن را حتماً تصفیه کنید. اگر از کودهای شیمیایی استفاده میکنید ، فوراً آب گیاه را عوض کنید وتا چند ماه اصلا به گیاه کود ندهید. رطوبت اندک نیز به قهوه ای شدن برگ های بالایی کمک میکند. فراموش نکنید که بامبو گیاهی است استوایی وعاشق رطوبت بالا. اما به این معنی نیست که گیاه را مکرراً آبیاری کنید چرا که در حقیقت برگ ها آب ندارند نه ساقه!
- برگها زرد شده اند: نور زیاد است و یا از کود شیمیایی استفاده شده است. فوراً آب گیاه را عوض کنید ، محل گیاه را دورتر از نور قرار دهید و برای مدتی به گیاه کود ندهید.
- ساقه های بامبو از پائین شروع به زرد شدن می کنند: احتمالاً بیش از اندازه به گیاه کود داده شده است. متاسفانه در این حالت کار زیادی از دست شما ساخته نیست. در این حالت فوراً آب گیاه را عوض کنید و اصلا به آن کود و یا مواد مغذی ندهید. اما شانس گیاه برای دوباره ترمیم شدن بسیار کم است. در این حالت می توانید ساقه را از محلی که زرد شده ببرید و دوباره آن را در آب قرار دهید تا ریشه تشکیل شود. اما اگر بین چندین بامبوی موجود، این اتفاق فقط برای یکی از آنها افتاد و یکی از آنها زرد شد، می توانید همان را از مجموعه بامبوها خارج کنید.
- ساقه های بامبو قهوه ای یا خمیده می شوند: ریشه ها فاسد شده اند. احتمالاً به دلیل کود دادن بیش از حد گیاه و یا آبیاری بیش از اندازه خاک گیاه است. در این حالت برای ریشه ها هیچ کاری نمی توانید انجام دهید و تنها کاری که می توان انجام داد این است که ساقه گیاه را بریده و آن را دوباره در آب قرار دهید تا مجدداً ریشه ها تشکیل شوند.
- حشرات( و یا کرم در آب به وجود آمده یا اجزاء سفید رنگ پائین ساقه را گرفته اند ): در این حالت گیاهان را از گلدان خارج کرده و و در ظرفی که حاوی چند قطره مایع ظرفشوئی است قرار دهید. سپس گیاه را خارج کرده، کامل خشک کرده و با آب خوب بشوئید. گلدان گیاه،سنگ های تزئینی و تیله ها را هم کاملا شسته، مجدداً گلدان را پر از آب نموده و گیاه را داخل آن قرار دهید.
- جلبک در آب به وجود آمده است: نور یا کود شیمیایی زیاد به گیاه رسیده است.در این مورد ، اگر از کود گیاهی استفاده می کنید، گلدان مات بهتر است. ساقه، گلدان و سنگ های تزئینی را به دقت بشوئید ، گلدان را مجدداً پر از آب کرده و گیاه را داخل آن قرار دهید.
برطرف کردن عیوب گیاه بامبو :
در مقایسه با سایر گیاهان- بامبو گیاهی است که واقعا به مراقبت کمی احتیاج دارد. فقط آب آن را عوض کنید، در معرض نور ملایم قرار دهید و هر از گاهی کود بسیار کمی به آن بدهید. اما بعضی اوقات ممکن است گیاه شما با مشکلاتی روبه رو شود . در پائین مشکلاتی را که ممکن است گیاه با آن درگیر شود و راه های برطرف کردن آن، آورده شده است: