درخت اوکالیپتوس از درختان عظیم و سریع الرشد اقیانوسیه است، ولی به نقاط مختلف عالم انتشار یافته و جنگل‌های وسیعی از آنرا در هند و مراکش ایجاد نموده اند. درختان اکالیپتوس در شمار گونه‌های جنگلی سریع الرشد محسوب می‌شوند.
چوب این درخت بسیار سخت و در برابر پوسیدگی مقاوم است. پوست آن رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد و به راحتی از ساقه جدا میشود. رنگ برگ آن نیز بسته به سن درخت (در آغاز سبز مایل به آبی و به مرور زمان سبز مایل به سفید) است.
گیاهشناسی اُکالیپتوس
اکالیپتوس شامل درختان یا درختچه‌های تک‌ساقه‌ای یا چند ساقه‌ای در است و در هر دو شکل خزان پذیر و همیشه سبز وجود دارد. با برگهای دُم‌برگ‌دار و متناوب و سرنیزه‌ای و گلهای بی‌گلبرگ با پرچم‌های پرشمار به رنگ‌های سفید یا کرم یا زرد یا قرمز و میوه‌های پوشینه‌ای و مخروطی و چوبی و دریچه‌دار در انتها و دانه‌های براق به طول حدود ۱ میلی‌متر.
اکالیپتوس درختی بلند یا پوستی صاف، زبر یا فلس مانند است. رنگ پوست آن خاکستری تا خاکستری مایل به قهوه‌ای است. ارتفاع این گیاه در مرحله بلوغ به ۵۰ تا ۸۰ متر نیز می‌رسد. بیشتر در مناطق ساحلی و نیمه گرمسیری می‌روید.
اکالیپتوس درختی بلند با عادت رشد مستقیم است. برگهای این گیاه نیزه‌ای شکل تا نیزه‌ای پهن، به رنگ سبز تیره و شفاف است. طول برگها ۱۰ تا ۱۶ سانتی متر و عرض آنها ۲ تا ۳ سانتی متر است.
گلهای سفید رنگی این گیاه در اواسط پاییز تا اواخر زمستان (از آپریل تا آگست) ظاهر می‌شوند. گل‌ها بسیار کوچک و دارای ۵ تا ۸ میلی متر طول و ۴ تا ۷ میلی متر عرض می‌باشند.
خواص اکالیپتوس
ساکنین اولیه استرالیا- بومیهای استرالیایی- از برگهای برای درمان جراحات و پایین آوردن تب استفاده می کردند. آنها همچنین می دانستند اگر در منطقه بیابانی استرالیا به نام بی آبی مواجه شوند، می توانند ریشه های اکالیپتوس را، که آکنده از آب است، از زمین برای رفع تشنگی بیرون بیاورند.
برگهای اکالیپتوس و روغنی که آنها تولید می کنند سبب کشتن باکتریها و رفع ناراحتیهای تنفسی افراد مبتلا به خناق، آسم و برونشیت میشود. اگر سابقه مصرف ویکس دارید، آنگاه احتمالاً خنکی و احساس سوزش ناشی از مرهم روی پوست و پاک شدن سینوس ها در اثر رایحه نعناعی و معطر را به یاد خواهید آورد. در واقع این اثرات روغن اصیل اکالیپتوس است.
اکالیپتوس به انواع عطر، صابون و برخی از مواد غذایی و نوشیدنیها اضافه میشود. از این گیاه همچنین به عنوان عامل دفع حشرات نیز استفاده و به روغن شمع و افشانه های حشره کش نیز اضافه میشود. اگر به هیره ها (حشرات) گرد و غبار آلرژی دارید، می توانید اضافه کردن چند قطره روغن اصلی اکالیپتوس به مایع شستشوی لباسهایتان را مورد توجه قرار دهید.
نگهداری درخت اکالیپتوس در داخل منزل و اتاق میتواند هوای خانه را از برخی مواد شیمیایی خطرناک تصفیه کندو برخی از حشرات مثل کنه حیوانی و…. فراری دهد.
اندامهای مورد استفاد گیاه اکالیپتوس
قسمت مورد استفاده اکالیپتوس برگهای آن مخصوصاً برگ درختان مسن تر است. برگهای این گیاه بر حسب گونه اکالیپتوس دارای اشکال مختلف هستند که از شکل برگها طرز قرار گرفتن آنها را روی ساقه و ساختمان گل و میوه گونه های مختلف اکالیپتوس را شناسایی می کنند.
محل مناسب رویش اوکالیپتوس
گونه های اکالیپتوس بیشتر در زمینهای باتلاقی و مردابها و بر حسب نوع گونه اکالیپتوس در آب و هوای نیمه خشک و نیمه مرطوب ، خاک نسبتاً آهکی و ماسه ای بهتر رشد می نماید.
بیش از ۷۰۰ گونه از گیاهان اکالیپتوس وجود دارد، اما تنها دو مورد برای کشت خانگی در نظر گرفته شده است:
اکالیپتوس گان – درخت در حال رشد آهسته، که دارای برگ های سبز خفیف سبز، تاج خروس و تنه رنگ نارنجی و صورتی است. این رشد بیش از ۴ سال است، هر سال ۵۰ سانتی متر بالاتر می رود.بنابراین، درخت به ارتفاع ۲ متر می رسد؛ اتاق لیمو اکالیپتوس – آن را با یک بوی دلپذیر حساس با یادداشت های لیمو، Verbena، گل مریم لیمو و آویشن متمایز می کند. برگهای درخت مستطیل هستند، دارای یک رنگ سبز هستند.
شرایط نگهداری اکالیپتوس
آبیاری
گیاهان جوان و تازه کاشت شده را برای ۵-۱ سال اولیه زندگی آبیاری کنید. آبیاری را نیز بهتر است زمانی انجام داد که سطح خاک نسبتا خشک شده باشد.
بهار، تابستان و پاییز نیاز به آبیاری منظم دارد. به طور مداوم لازم است که رطوبت خاک در گلدان حفظ شود، واز زیاده روی آبیاری اجتناب شود.در فصل زمستان، آبیاری باید کم باشد. هنگامی که سطح خاک کاملا خشک شد آبیاری کامل کنید که از زهکش گلدان خارج شود. بعد از این مدت زمان و بزرگ شدن گیاهان آبیاری آنان لزومی ندارد زیرا با سیستم ریشه های خود می توانند آب مورد نیاز خود را تهیه کنند و به طور کل نسبت به خشکی مقاومت نسبتاً خوبی دارند.
به هر حال باید رطوبت خاک تامین باشد آبیاری زیاد و یا کم منجر به خشکی سربرگها میشود.
نورمناسب درخت اکالیپتوس
به نور مستقیم آفتاب روزانه حداقل ۵ ساعت درقسمت جنوبی نیاز دارد و در مکانهای سایه و کم نور دارای ساقه های بلند و کشیده بدون استحکام می شوند. این درختان به طور کل با وزش بادهای شدید مشکل دارند و می شکنند و اگر در مناطقی با کمبود نور نیز پرورش یابند، بیش از پیش شکننده و ضعیف بار می آیند.
دمای مناسب گیاه اکالیپتوس
درختان اکالیپتوس به طور کل درختانی حساس به سرما هستند و سرما را حداکثر تا حدود ۵- درجه تحمل می کنند. البته استثنائاتی نیز وجود دارد مثلا گونه E. Pauciflora سرما را تا حدود ۲۰- نیز تحمل کرده و از بین نمی رود.از سایر گونه های این گیاه که نسبتا به سرما مقاوم هستند نیز می توان به این گونه ها اشاره کرد: E.coccifera, E.subcrenulata, E.gunnii
خاک مناسب گیاه اکالیپتوس
این گیاهان در مورد خاک سخت گیر نیستند . ولی بهتر است خاک مرطوب و زهکشی خوبی باشد برای آماده سازی خاک می توان از مخلوط خاک معمولی به همراه خاک برگ استفاده کرد. مقدار خاک برگ می تواند کمتر از مقدار حجم خاک مصرفی باشد و همچنین توصیه شده است که برای کاشت نهالهای این گیاه از کود حیوانی به علت ازت بالا استفاده نشود زیرا وجود این ماده در مخلوط کاشت موجب تحریک رشد برگها و شاخسار می شود و توسعه ریشه به تعویق می افتد و گیاه دارای ریشه ای با سیستمی ضعیف می‌گردد.
ماسه رودخانه(خاک لوم دارای شن،ماسه ورُس باشد)(۲ واحد)
کوددهی گیاه اکالیپتوس
برای گیاهان جوان می توان از فصل بهار تا پاییز هر سه یکبار کودهایی با فرمول ۱۰-۱۰-۵ و یا ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کرد اما برای گیاهان استقرار یافته و بزرگ مصرف کود لازم نیست.
دمای اتاق و رطوبت
برای یک گیاه در محیط داخلی دمای مطلوب ۱۰-۲۵ درجه سانتیگراد است.از آنجا که چنین درختی با رطوبت طبیعی هوا محسوب می شود، لازم نیست آن را اسپری کنیم، حتی خطرناک است.
هرس کردن
مراقبت از اکالیپتوس در خانه همچنین شامل برش ساقه اصلی گیاه است، که هر ساله در بهار انجام می شود، به طوری که درخت رشد می کند.
پس از هرس کردن، اکالیپتوس شاخه های جوان را آزاد می کند، بوته ای وسیع را تشکیل می دهد.
بیماری ها، آفات، گیاه اکالیپتوس
به علت وجود ماده این فلور به علت خواص ضد عفونی کننده آن به بیماری ها مقاوم است. به همین دلیل، انواع مختلف آفات به ندرت در اکالیپتوس دیده می شوند.
شستشوی ماهانه برگ و ساقه گیاه از گرد و خاک با آب ولرم در داخل منزل از حمله برخی شته ها و کنه ها جلوگیری میکند.
اگر به دلیل مراقبت نادرست، درخت توسط سوسک اسب، شته یا عنکبوت مورد حمله قرار گرفت، آنها باید با اسفنج برداشته شوند و گیاه را سموم حشره کش های خاص استفاده کنید.
تکثیر گیاه اکالیپتوس:درخت اکالیپتوس به روش های قلمه گیری، کشت بذر و پیوندی تکثیر می یابد.
روش قلمه گیری :
گرفتن قلمه یکی از راه های تکثیر این درختان است. از قلمه چوب نیرم این درختان می وان استفاده کرد. یعنی زمانی که ساقه را خم می کنید بافتی چوبی نداشته باشد و به خوبی خم شوند و نشکنند. بنابراین بهترین زمان تهیه قلمه ها در بهار و یا تابستان از شاخه های جوان و تازه است. طول قلمه ها نیز در حد ۱۵-۱۲ سانت مناسب است و زمان جدا کردن قلمه از گیاه مادری برش را از زیر ناحیه گره (ناحیه اتصال برگ به ساقه ) بزنید. برگهای قلمه بجز ۳-۲ عدد برگ در انتهای قلمه را قطع کنید. وجود برگ به طور کل موجب از دست دهی رطوبت قلمه در طی ریشه زایی می شود اما از طرفی وجود برگها به دلیل تولید هورمونهای مناسب ریشه زایی لازم است. به همین دلیل تعداد برگها را کاهش می دهیم. همچنین استفاده از هورمونهای ریشه زایی به تولید ریشه این گیاهان کمک می کند. قلمه ها را می توان در مخلوطی از خاک برگ+پرلایت+پیت موس و یا خاک برگ+شن (همگی با نسبتهای مساوی) کاشت. قبل از قرار دادن قلمه ها ابتدا مخلوط کاشت را به خوبی خیس کنید ، نیم ساعت صبر کنید تا آب اضافی خارج شود و سپس نسبت به کاشت قلمه ها اقدام کنید. می توان با قرار دادن پلاستیکی شفاف بر روی بستر کاشت قلمه ها نسبت به افزایش رطوبت در محیط اطراف قلمه ها اقدام کرد. همچنین باید اجازه داد که خاک خشک شود و یا به دلیل آبیاری زیاد گل مانند و همیشه خیس باشد.
مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب مناسب است . روی نیم تا یکساعت کیسه های پلاستیکی را بردارید تا مانع از جمع شدن رطوبت بیش از اندازه و در نتیجه شیوع بیماری های قارچی شوید. دمای مورد نیاز برای شکل گیری ریشه ها و ریشه زایی در حدود ۲۱ درجه سانتیگراد است . قلمه زایی ۱۰-۴ هفته بعد از زمان کاشت قلمه ها انجام می شود. بعد از مشاهده انجام رشد جدید در قلمه ها می توان نسبت به ریشه زایی قلمه ها و برداشتن کیسه های پلاستیکی اقدام کرد و ۲-۱ هفته بعد از این مسئله نسبت به تعویض مکان کاشت قلمه ها اقدام نمود.
روش کشت از طریق بذر
اکالیپتوس می تواند از نهال ها و بذر رشد کند. از آنجا که نهال ریشه ضعیف است، اغلب بذرها استفاده می شود این بذرها تقریبا میتوان از گلفروشی ها تهیه کنید . بهتر است بذر را قبل کشت ۲ ماه درفیریزر بگذارید تا ضد عفونی شود و یا مواد ضد عفونی کننده بذر استفاده کنید. یک بذر اکالیپتوس را در خانه از اوایل بهمن ماه تا اوایل اسفند ماه بکارید.
مخلوطی از شن و خاک و یا پیت ماس و پرلیت را در مقادیر مساوی تهیه کنید.
آن را با ظروف (عرض – حدود ۱۰ سانتی متر، ارتفاع – حدود ۱۵ سانتی متر) پُر کنید.
خاک را با مه پاش خیس کنید.
بذر را بر روی سطح آن بگذارید (۲-۳ دانه در هر ظرف).
اگر خاک شما شن و خاک باشد کاغذ بکشید وهر روز مه پاشی کنید تا مرطوب بماند.
بر روی آن پلاستیک مشکی بکشید
دردمای ۱۸ درجه سانتیگراد بگذارید
به طور معمول، اولین شاخه ها پس از ۵-۱۰ روز ظاهر می شود (در بعضی موارد، شما می توانید تا ۳ ماه منتظر بمانید) هنگامی که نهال به ۳ سانتی متر می رسد و( شروع به رشد با برگ) آنها باید در گلدان های مخصوص جا بگیرد.
روش پیوند زنی درخت اکالیپتوس
دیگر راه تکثیر این گیاهان است که البته برای اکالیپتوسهایی که در سطح وسیع همانند جنگل و برای مصارف صنعتی کاشته می شوند مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش پیوندکها از گونه های مورد نظر تهیه می شوند و با استفاده از روش پیوند ترصیعی (گاوه ای) بر روی پایه قرار میگیرد.
مراقبت نامناسب گیاه منجر به ظهور مشکلات دیگری همچون بیماری ها و انگل ها می شود:
کمبود نور می تواند به این واقعیت منجر شود که شاخه های اکالیپتوس شروع به کشیدگی می کنند و برگ ها کوچک خواهند بود.
به دلیل آبیاری ضعیف، برگ های درخت خسته و پیچ خورده؛
علت لکه های روی برگ، حرکت تیزانه گیاه به یک مکان بسیار آفتابی است؛
هوای راکد و یا پایین در اتاق میتواند علت رشد کند باشد.
