چرا باید خاک کشت را قبل ازکشت ضدعفونی کنیم؟ اصلا ضد عفونی خاک چه معنایی دارد؟ ازقدیم بذر ، نهال رو میکاشتند و کود حیوانی و آب میدادند کشت و کار و تمام.
در جواب این سوالات باید گفت بله در قدیم همین طور بود چون علمی از وجود برخی از باکتریها، علف های هرز و نماتد مضرر درخاک که گیاه و ریشه آن را مورد حمله قرار میداد وجود نداشت خوشبختانه ، امروزه دانشمندان با تحقیقات علمی توانسته اند نماتدات و باکتریهایی که به گیاهان آسیب میرسانند را شناسایی کنند و برای آن مقابله با آنها ازروشها و یا موادی کمک بگیرند تا قبل از شروع کشت خاک را از وجود نماتدها و باکتریهای مضرر پاکسازی کنیم.
برای اینکه گیاهان بتوانند رشد خوبی داشته باشند باید در یک خاک استریل کاشته شوند. با ضدعفونی کردن خاک دانه‌های علفهای هرز یا ارگانیسم‌های بیماری‌زا از بین می‌روند. وجود چنین مواردی ممکن است باعث خشک شدن و آسیب دیدن گیاه شوند. اکثرمحصولات تجاری درحال حاضر این کار را انجام می‌دهند اما اگر می‌خواهید از خاک باغ خود استفاده کنید در اینجا چند راه مختلف برای ضدعفونی کردن خاک وجود دارد که می‌توانید انجام دهید.
روش هایی میکانیکی(غیرشیمیایی) و شیمیایی برای ضد عفونی خاک وجود دارد
روش های میکانیکی(غیرشیمیایی) ضد عفونی خاک
الف : ضد عفونی خاک توسط بخار آب
ب : استفاده از انرژی خورشیدی برای ضد عفونی خاک
در این روش به کمک عوامل طبیعی، عوامل بیمارگر بطور انتخابی از بین رفته و ارگانیزمهای مفید خاک زنده مانده و در برابر استقرار مجدد عوامل بیمارگر مقابله می کنند ، بنابراین ضد عفونی به معنی پاستوریزه کردن خاک است و نه استریل نمودن آن. ضد عفونی خاک گلخانه ها بصورت غیر شیمیایی با استفاده از بخار آب یا تابش خورشید انجام می گیرد. در ضد عفونی غیر شیمیایی با افزایش حرارت خاک در یک دمای معین باعث می شود عوامل بیمارگر بطور انتخابی حذف و تعداد زیادی از ارگانیزمهای مفید در خاک باقی مانده و در برابر استقرار مجدد عوامل بیمارگر مقاومت می نمایند. اکثر عوامل بیمارگر خاکزی مانند نماتدها ، قارچها و باکتریها در دمای کمتر از ۶۰ درجه سانتیگراد به مدت ۳۰ دقیقه ، قادر به فعالیت نبوده و از بین می روند ، در صورتیکه تعداد بیشماری از ارگانیزمها مفید در خاک در این دما زنده مانده و به فعالیت خود ادامه می دهند.
الف : ضد عفونی خاک توسط بخار آب
وقتی ملکول های گازی بخار آب دچار میعان می گردند و تبدیل به مایع می شوند حرارت بیشتری نسبت به آب داغ آزاد می کنند ( زمانی که یک گرم بخار آب به میزان یک درجه سانتیگراد سرد شود ۵۴۰ کالری حرارت آزاد می کند در صورتی که یک گرم آب وقتی به میزان یک درجه سانتی گراد سرد می شود تنها یک کالری حرارت آزاد می گردد ).بطور معمول دمای هر متر مکعب خاک با صرف ۴۸۰ کیلو کالری به اندازه یک درجه سانتیگراد افزایش می یابد، بنابراین هر چه دمای اولیه خاک پایین تر باشد مقدار انرژی برای رسیدن به دمای لازم برای ضد عفونی بیشتر خواهد بود. بنابراین ضد عفونی با بخار در فصول گرم سال انجام گیرد تا در مصرف انرژی صرفه جویی شود .قبل از ضد عفونی با بخار آب باید خاک بستر نه کاملا نرم و نه کلوخه ای درشت باشد. و مواد افزودنی مانند کود دامی و غیره به آن اضافه گردد رطوبت خاک در زمان ضد عفونی باید در حدود ۵۰ درصد ظرفیت مزرعه باشد ، زیرا خاک خشک در مقابل هدایت گرما مانند عایق عمل می نماید و زمان ضد عفونی را افزایش می دهد . همچنین وجود رطوبت خاک باعث جوانه زدن بذر علف های هرز و اسپور بعضی از قارچها و باکتریها می شود که به افزایش دما حساس تر می باشند
گرم نمودن خاک پوشش داده شده با پلاستیک شفاف توسط نور خ.رشید در ماههای گرم سال به منظور کنترل عوامل بیمارگر خاکزی ، آفتابدهی خاک یا Soil Solarization نامیده می شود. امروزه از این تکنیک بصورت وسیع در مناطقی که دارای تابستان های گرم ( میانگین دمای روزانه معمولا بالای ۳۵ درجه سانتیگراد ) هستند استفاده می گردد. بطور کلی در درجه ۴۷ درصد از انرژی خورشیدی توسط زمین جذب و به انرژی گرمایی تبدیل می گردد. سطح گرم شده خاک هوای مجاور خود را گرم نموده و چون چگالی هوای گرم نسبت به هوای سرد کمتر است ، هوای گرم به سمت بالا و هوای سرد جایگزین آن می گردد. این جابجایی هوا موجب می شود که دمای سطح خاک تا ۵ سانتی متری در گرمترین موقع سال حداکثر تا ۳۷ درجه سانتیگراد برسد، در صورتیکه اگر سطح خاک توسط پلاستیک شفاف پوشانده شود دمای خاک تا عمق ۵ سانتی متری به ۵۴ درجه سانتیگراد خواهد رسید. زمانی که دستجات نور با طول موج کوتاه از پلاستیک شفاف عبور می کنند بر اثر برخورد با خاک انرژی گرمایی تولید و طول موج آنها بلندتر می گردد و در نتیجه دیگر قادر به عبور از پلاستیک نیستند و در زیر پلاستیک پدیده اثر گلخانه ای رخ می دهد.این افزایش تا عمق ۲۰ سانتی متری خاک نیز تاثیر داشته و دمای آن تا ۴۰ درجه سانتیگراد در طول مدت آفتابدهی خواهد رسید ، در صورتیکه در خاک های بدون پوشش پلاستیک دما در این عمق به مدت یک هفته حداکثر به ۳۲ درجه سانتیگراد خواهد رسید.گزارشات متعددی در ارتباط با کنترل نماتد مولد گره ریشه ، پژمردگی ورتیسیلیومی و فوزاریومی در محصولات جالیزی و باغات پسته در ایران و جهان با استفاده از روش آفتابدهی وجود دارد.اصلی ترین اثر آفتابدهی خاک ، کنتزل عوامل بیمارگر خاکزی است اما این تکنیک تاثیرات سودمند دیگری هم دارد که منتج به افزایش رشد رویشی گیاه می گردد . چنین تاثیراتی شامل کنترل علف های هرز و آزاد سازی و قابل استفاده شدن عناصر غذایی و افزایش جمعیت ارگانیزمهای مفید در خاک می باشد که برای گیاه بسیار سودمند است.
اصول ضد عفونی خاک توسط انرژی خورشید
۱- آفتابدهی باید حداقل به مدت ۶ هفته در گرمترین ماههای سال انجام شود .
۲- ابتدا خاک مزرعه با کود دامی به میزان ۵-۳ کیلوگرم در هر متر مربع مخلوط و اجسام سخت از قبیل سنگ ، بقایای خشبی گیاهی که ممکن است موجب پارگی پلاستیک شود از زمین جمع آوری گردد.
۳- یک آبیاری سبک قبل از پلاستیک کشی انجام و سپس سطح خاک با استفاده از پلاستیک شفاف با ضخامت ۲۵ الی ۱۰۰ میکرون پوشانده می شود.
۴- پارگی های بوجود آمده در پلاستیک بلافاصله بایستی توسط نوار چسب مسدود گردد.
۵- از تردد بی مورد روی پلاستیک خودداری شود و در صورت لزوم بایستی مراقب پارگی های ناشی از عبور از روی پلاستیک بود.
۶- به منظور جلوگیری از صدمات ناشی از باد کیسه های دو کیلویی ماسه در فاصله مشخص روی آن گذاشته شود.
۷- بعد از انجام آفتابدهی به منظور جلوگیری از آلودگیهای مجدد، ادوات مورد استفاده بایستی قبل از ورود به زمین کاملا با آب شسته شوند.
۸- بعد از ضد عفونی از زیر و رو نمودن عمیق خاک پرهیز شود ، زیرا خاک ضد عفونی شده به عمق و خاک آلوده عمق به سطح منتقل می شود.
روش های شیمیایی ضد عفونی خاک
در این تکنیک از ترکیبات شیمیایی تدخینی استفاده می شود که معمولا این ترکیبات در خاک بصورت گاز درآمده و در تمامی خلل و فرج خاک نفوذ می کند. این ترکیبات بسیار سمی بوده و برای انسان و محیط زیست بسیار خطرناک می باشند ، از این رو برای استفاده از این مواد رعایت کامل موارد ایمنی و حضور کارشناس متخصص ضروری است. سموم تدخینی دارای طیف وسیع کشندگی روی حشرات ،بذور علف های هرز و تمامی ارگانیزمهای خاکزی می باشند. این مواد قادرند در لایه های مومی حشرات که در برابر محلول آبی مقاومند نفوذ کنند. درجه حرارت و میزان CO2 موجود در محیط در کارآیی این مواد موثرند و با افزایش آنها تاثیر شان در کنترل آفات بیشتر می شود.
این مواد شیمیایی دارای خاصیت حیات کشی ( Biocide ) بوده و بنابراین در حین ضدعفونی خاک توسط این مواد ف تمام ارگانیزم های موجود در خاک بطور غیر انتخابی از بین رفته و خاک استریل می گردد . بنابراین اگر خاک پس از ضد عفونی با این مواد در معرض آلودگی مجدد قرار گیرد بدلیل فقدان موجودات مفید خاک ( Biological vacuum ) عوامل بیمارگر بسرعت در خاک استقرار و گسترش می یابند . مهمترین ترکیبات شیمیایی که برای ضد عفونی خاک بکا ر می روند به این شرح است :
این ترکیب در فرم خالص ، بی رنگ و بو است ، نقطه جوش آن ۶/۳ درجه سانتیگراد و وزن مخصوص آن ۷۳/۱ گرم بر سانتیمتر مکعب است به سختی در آب حل می شود. این ترکیب قادر است تمامی موجودات خاکزی مانند قارچها ، برخی از باکتریها ، نماتدها و حشرات را نابود کند.هر چند روی قارچ Verticillium spp بدلیل داشتن اسپور های مقاوم چندان موثر نیست.بدلیل اثرات سوء این ماده در محیط زیست و تخریب لایه ازون ، مصرف آن روز به روز محدودتر می شود.
برای ضد عفونی بستر خاک با متیل بروماید بایستی سطح بستر صاف و بدون کلوخه بوده و میزان رطوبت مناسبی ( در حد گاورو ) داشته باشد آنگاه نایلونی روی بستر پهن کرده و زیر آن به فواصل ۱۰متر از یکدیگر بشقاب پلاستیکی قرار می دهند . سپس یک سر لوله منشعب از مخزن سیلندر گاز روی بشقابها نصب شده و اطراف نایلون کاملاً با خاک پوشش داده می شود برای مبارزه با بذور علفهای هرز و حشرات و نماتدها میزان مصرف متیل بروماید حدود ۵۰ گرم در متر مربع می باشد ولی در صورت مبارزه با انواع قارچهای مضر بخصوص بوته میری خیار تا ۱۰۰ گرم در متر مربع افزایش داده می شود مدت ضد عفونی ۲۴ ساعت می باشد که پس از آن نایلون را جمع نموده و پس از ۲ تا ۳ هفته از زمان ضد عفونی اقدام به کاشت خیار می نمایم باید مراقب بود هیچگاه گاز مورد تنفس قرار نگیرد و به خصوص تا ۲ ساعت پس از ضد عفونی از نزدیک شدن افراد و حیوانات جلوگیری شود . متیل بروماید بسیار سمی و خطر ناک است
– متام سدیم یا واپام : این ترکیب بخوبی در آب قابل حل است ( ۷۷۲ گرم در هر لیتر آب در دمای ۲۰ درجه سانتیگراد ) . متام سدیم در خاک به سرعت تبدیل به متیل ایزو تیوسیونات می شود که دارای طیف وسیع قارچ کشی و نماتد کشی است. فرم گرانول آن با نام تجاری دازومت ( Dazomet ) است که به میزان ۵/۲۲ کیلوگرم در هر ۱۰۰۰ متر مربع در سطح خاک پخش و توسط روتیواتور با خاک مخلوط می گردد.
– فرمالین ( Formalin ) : این ماده نیز یک ترکیب ضد عفونی کننده است که ماده موثر آن فرم آلدهید ( Formaldehyde ) است . فرمالین ترکیبی است بدون رنگ که در ۲۱- درجه سانتیگراد می جوشد و بخوبی در آب قابل حل است این ماده دارای خاصیت قارچ کشی و باکتری کشی است تاثیر آن روی حشرات و نماتدها بسیار ناچیز است
روش مصرف : با توجه به مساحت بستر گلخانه به ازاء هر متر مربع ۱۰۰ تا ۱۵۰ سی سی از این سم ۵ تا ۱۰ لیتر آب مخلوط نموده آنگاه به وسیله ی آبپاش و یا شیلنگ سم پاش در سطح بستر گلخانه که صاف و بدون کلوخ می باشد پاشیده و سپس روی بستر یا بوسیله ی نایلون پوشش داده شود یا با خیس نمودن سطح خاک آن را غلطک زده تا گاز حاصل در فضا آزاد نگردد . ضد عفونی با توجه به دمای هوا انجام می شود . دما نباید از ۶ درجه ی سانتی گراد کمتر باشد .
احتیاطات لازم
فرد سمپاشی کننده باید دارای ماسک مخصوص باشد از وارد کردن ابزار و ادوات کشاورزی و خاک ضدعفونی نشده در بستر ضدعفونی شده خودداری گردد . در زمان کاشت لازم است برای اطمینان از خروج گاز مقداری از خاک را با خاک ضدعفونی نشده در دو ظرف جداگانه آزمایش نمود . معمولاً بر روی آنها بذر شاهی کشت می کنند که در صورت سبز شدن نشانه ی خارج شدن گاز ها می باشد .
قبلا استفاده از مخلوط ریدومیل بنومیل را قبل از روش های ضدعفونی فوق( برای هر ۵۰۰ متر مربع ۵ کیلوگرم ریدومیل با یک کیلوگرم بنومیل مخلوط نمود و به نسبت یکنواخت در سطح زمین پخش کرد آنگاه زمین را یک شخم و شیار سبک زده و سپس کاشت میکردند) توصیه میکردند. ولی امروزه این ماده خطرناک رادر اکثر کشورها به علت از بین بردن کلیه نماتدات مفید و سمی بودن به محیط زیست از چرخه سموم شیمیایی درحذف نموده اند و درایران اخیرا نیز جهادکشاورزی استفاده از این سم را ممنوع نموده است.
