گیاهی بنام یونجه
یونجه(ترکی)، (کابلی:رشقه، هراتی:سبست) یا اسپست (medicago sativa به معنی علف مادها) اولین بار توسط مادها برای تأمین غذای اسب هایشان اهلی گردید. یونجه اصولاً مبدأ کویری دارد و در حال حاضر در تمام مناطق معتدل و شبه قاره کشت می‌گردد.
گیاه یونجه، گیاه چند ساله با برگهای سه برگچهای و با گل آبی تا بنفش است. این گیاه متعلق به تیره Fabaceae (تیره نخود و لوبیا) است. یونجه مهمترین علوفه در جهان است. گیاه یونجه منبع طبیعی نیتروژن است، زیرا میزبان باکتریهای همزیست خاکی در گرههای ریشه میباشد که نیتروژن هوا را به خاک منتقل میکند. بنابراین، نتیروژن برای سایر گیاهان نیز در دسترس است.
گیاه یونجه سازگاری بالایی با شرایط آب و هوایی مختلف دارد. یونجه تحمل بالایی را نسبت به خشکی نشان میدهد. این امر میتواند به دلیل سیستم ریشه آن باشد که تا عمق ۳۰-۱۵ فوت (۴.۵ تا ۵ متر) نفوذ کرده و مواد غذایی و آب مورد نیاز خود را بدست میآورد. میانگین طول ریشه ۵-۴ فوت (۱.۵-۱.۲ متر) است. قسمت بالای گیاه نسبت به سیستم ریشه کوتاهتر است. ارتفاع گیاه از ۲ تا ۴ فوت (۶۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر) است. گیاه یونجه در خاکهای دارای زهکشی خوب رشد مناسبی دارد، زیرا خاکهای مرطوب باعث توسعه بیماریهای مختلف میشوند.
کشت یونجه به چند روش انجام میگیرد:
کشت دیمی
کشت آبی
کشت هیدروپونیکی
کشت فصلی بهاری و پاییزی
چگونگی رشد و کاشت یونجه
در چند کلمه، یونجه میتواند در پاییز یا بهار کاشته شود. فرض کنید بذرها را در فصل بهار سال اول بکاریم. اگر همه چیز به درستی پیش رود، ۶۵-۶۰ روز دیگر اولین برداشت صورت خواهد گرفت. ۴۵-۳۵ روز بعد، ما میتوانیم برداشت دوم را انجام دهیم و به طور کلی هر ۴۵-۳۵ روز میتوانیم یونجه را تا اواخر پاییز سال ۱ (پایان ماه اکتبر – نوامبر) برداشت کنیم. در این زمان، گیاه خود را برای زمستان آماده میکند. به طور معمول، برداشت آن تا بهار بعدی متوقف میشود (سال دوم). اگر ما از گیاه مراقبت کنیم، در طول دوره بهار و اواخر پاییز سال دوم نیز میتوانیم هر ۴۵-۳۵ روز یکبار نیز برداشت کنیم. همین امر در مورد سالهای ۳ و ۴ نیز صادق است. اکثر کشاورزان پس از سال چهارم کشت یونجه متوقف میکنند، زیرا عملکرد آن به طور قابل توجهی کاهش مییابد (ممکن است هر سال ۱۵ درصد کاهش یابد). با این حال، در مواردی گزارش شده که در آن گیاهان یونجه پس از ۷-۶ سال یا حتی بیشتر نیز به تولید محصول خود ادامه میدهند. بیشتر کشاورزان در اواخر سال چهارم محصول را حذف کرده و غلات را کشت میکنند.
بنابراین، در مناطقی که دارای زمستان‌ها معتدل هستند بهتر است بونجه را بهتر است در پاییز به اندلزه کافی زود کاشت. تا قبل از اینکه سرما رشد آن را متوقف کندگیاه بتواند مستقر شود؛ و در مناطقی که دارای زمستان‌ها سرد هستندگیاه باید در بهار کشت شود وکشت آن باید زود انجام شود تا قبل از شروع گرما تابستانه گیاه مستقر شود. کاشت یونجه با بذر کار بر کاشت با دست ترجیح دارد؛ و فاصله بین ردیف‌ها ۱۴۰-۱۵۰سانتیمتر و عمق کاشت ۱-۳ سانتیمتر در نظر گرفته شده.
دوره تناوب کشت یونجه
اکثر کشاورزان پس از سال چهارم کشت آن را متوقف میکنند، زیرا عملکرد به طور قابل توجهی کاهش مییابد (ممکن است هر سال ۱۵ درصد کاهش یابد). همانطور که در بسیاری از گیاهان رخ میدهد، یونجه نیز تحت تاثیر پدیده خودسمیت قرار میگیرد. این بدان معنی است که گیاهان یونجه تولید سموم میکنند که از رشد آن ممانعت میکند. در نتیجه، پس از برداشت یونجه در سال چهام، بیشتر کشاورزان با شخم عمیق آن را از بین برده و گندم، ذرت یا جو کشت میکنند. پس از برداشت گندم، ذرت یا جو کشت شده و دانه یونجه دوباره به مدت ۴ سال کشت میکنند. این تناوب کشت برای یونجه و گندم/جو/ذرت مناسب است. از سوی دیگر، غلات سبب کاهش علف های هرز شده و زمینه را برای کشت یونجه فراهم میکنند. مطالعات نشان میدهد که کشت ذرت پس از یونجه باعث افزایش ۱۰ درصدی تولید آن میشود.
معرفی انواع یونجه دربازار ایران
بذر یونجه همدانی
یونجه همدانی مناسب برای رشد و نمو در مناطق سردسیر است. ارتفاع آن بیش از سایر ارقام سردسیری و نیمه گرمسیری است. یونجه همدانی نسبت به یونجه رنجر برای کشت در مناطق سرد سیر مزایای بیشتری دارد . یونجه همدانی رشد نسبی داشته و سالیانه بیش از ۵-۴ چین بیشتر تولید نمی نماید .
یونجه همدانی دارای ساقه های بلند خشبی با شاخ و برگ نسبتاً کم و ارتفاع ساقه آن به ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی متر می رسد. برگ های آن کوچک، نازک و باریک تر از سایر یونجه هاست. یونجه همدانی به آب نیاز فراوانی دارد . هر ۱۰-۸ روز بایستی آبیاری شود . حداکثر عملکرد این رقم در زمان ظاهر شدن حدود گل ها است .این رقم در ارتفاعات زیاد بخوبی رشد می کند. رنگ گل یونجه همدانی به رنگ بنفش می باشد.
اقلیم مناسب یونجه همدانی: سرد سیری
ارتفاع یونجه همدانی: ۹۰-۱۰۰ سانتی متر
تعداد چین یونجه همدانی: ۳-۵
اندازه برگ ها یونجه همدانی: متوسط
تراکم ساقه و برگ یونجه همدانی: متراکم
بذر یونجه نیک شهری
یونجه نیک شهری از بهترین یونجه های مناطق گرمسیری ایران است که علاوه بردارا بودن پتانسیل تولید بالا به لخاط قابلیت چین برداری زیاد با متوسط ۱۸ چین در سال ، مقاومت زیادی نسبت به گرما داشته واز نظر درصد برگ نسبت به ساقه و درصد پروتئین نیز از محصولات برتر است
یونجه نیک شهری تا دمای حدود ۵۰ درجه سانتی گراد را بخوبی تحمل می کند ولی در سرمای ۵۰- سانتی گراد از بین می رود. یونجه نیک شهری نیاز آبی و غذایی بالایی دارد و در شرایط خوب زراعی تا ۲۰ تن علوفه خشک نیز می توان تولید کرد.
اقلیم مناسب یونجه نیک شهری: گرم و مرطوب
ارتفاع یونجه نیک شهری: ۱۰۰-۱۲۰سانتی متر
تعداد چین یونجه نیک شهری: ۱۰-۱۲چین
اندازه برگ های یونجه نیک شهری: درشت و پهن
تراکم ساقه و برگ یونجه نیک شهری: متراکم
بذر یونجه مائوپا
یونجه مائوپا از یونجه های کشور آمریکا نشات میگیرد. یونجه مائوپا از تلاقی بین یونجه های آمریکایی و آفریقایی به وجود آمده است و در حقیقت از یونجه ای به نام آفریکن African حاصل شده است. مناسب برای کشت در مناطق گرم و خشک است ارتفاع ساقه های آن به ۷۰ سانتی متر میرسد یونجه مائوپا در برابر گرما و خشکی بسیار مقاوم است. تعداد برگ های آن نسبتاً زیاد و پر محصول است. ولی در برابر سرما حساس و ضعیف است. یونجه مائوپا برای مناطق گرم کشور مناسب است. منشأ آن آمریکاست. یونجه مائوپا محصولی ۷ چین است.اندازه برگ های آن درشت و پهن است.
اقلیم مناسب یونجه مائوپا: گرم و خشک
ارتفاع یونجه مائوپا: ۶۰-۷۰ سانتی متر
تعداد چین یونجه مائوپا: ۶-۷ چین
اندازه برگ های یونجه مائوپا: درشت و پهن
تراکم ساقه و برگ یونجه مائوپا: متراکم
بذر یونجه قره یونجه
قره یونجه بیشتر در استان های آذربایجان غربی و شرقی میروید. در برابر سرما متحمل است و برای کشت به صورت یونجه یکساله و حتی دیم در مناطق سرد، مناسب است. گونه های مختلفی از قره یونجه وجود دارد که می توان به اردوباد، بافتان و خواجه اشاره کرد. قره یونجه در برابر شوری و سرما مقاومت بسیار بالایی دارد. ارتفاع ساقه های آن در حدود ۷۵ سانتی متر است و حدود ۱۰ الی ۱۱ گره درطول ساقه اصلی وجود دارد. شکل برگچه ها از نوع قلب وارونه یا “Obaordate” بوده و پیچش غلاف های این رقم از نوع چپ گرد است.
اقلیم مناسب قره یونجه: سردسیری و دیم
ارتفاع یونجه قره یونجه: ۷۰-۸۰ سانتی متر
تعداد چین قره یونجه: ۵-۶
اندازه برگ ها قره یونجه: متوسط – کوچک
تراکم ساقه و برگ قره یونجه: متراکم
بذر یونجه رنجر
یونجه رنجر یکی از بهترین بذرهای دنیا شناخته شده است و مرکز اصلی آن کشور آمریکا است. از ویژگی های این یونجه میتوان به رشد سریع ،پایه بلند و ۷ چین بودن آن اشاره کرد.یونجه رنجر بیشتر از ۱۰ سال در زمین عمر میکند ودر مزارع آبی و دیمی قابل کشت است. یونجه رنجر در مقابل سرما مقاومت زیادی از خود نشان می دهد. و بسیار شبیه به یونجه همدانی است. ارتفاع یونجه رنجر از همدانی نیز کمتر می باشد.
شرایط آب و هوایی یونجه رنجر: معتدل – سرد سیر
ارتفاع یونجه رنجر: ۷۰-۸۰ سانتی متر
تعداد چین یونجه رنجر: ۵-۷
اندازه برگ های یونجه رنجر: متوسط
تراکم ساقه و برگ یونجه رنجر: متراکم
بذر یونجه بمی
یونجه بمی از جمله گیاهان علوفه ای است که می تواند در شرایط کمبود اب ، علوفه ای با کیفیت بالا توولید کند.یونجه بمی برای کاشت در مناطق گرمسیری مناسب است.یونجه بمی در برابر گرما و خشکی بیشتر از یونجه یزدی مقاومت نشان میدهد. دانه های یونجه بمی از یونجه یزدی بزرگتر است بلندای متوسطی درحدود ۶۵-۶۰ سانتی متر داشته و برگ های به نسبت بزرگی دارد. این رقم نیز سالیانه می تواند تا بیش از ۱۰ چین تولید کند. این رقم نیز مانند رقم یزدی به یونجه هفت چین معروف است.
اقلیم مناسب یونجه بمی: گرمسیری
ارتفاع یونجه بمی: ۶۰-۶۵ سانتی متر
تعداد چین یونجه بمی: ۱۰-۸
اندازه برگ ها یونجه بمی: بزرگ
تراکم ساقه و برگ یونجه بمی: متراکم
بذر یونجه بغدادی
یونجه بغدادی برای اولین بار از کشور عراق وارد ایران شد. یونجه بغدادی مخصوص مناطق گرمسیری است و در نواحی جنوبی ایران وبه ویژه در استان خوزستان کشت می شود . در شرایط گرمای سوزان بدون رکود در سرتاسر سال رشد می کند . یونجه بغدادی ارتفاع بلندی داشته که بیش از ۱ متر نیز می رسد بطور متوسط سالیانه ۱۰ چین تولید می نمایند .
ازدیگر ویژگی های بارز این یونجه، مقاومت بالای آن در برابر شوری و نیاز آبی بیسار ان است. برگ های آن بزرگ بوده و پوشیده از کرک و نیاز آبی آن بالاست
اقلیم مناسب یونجه بغدادی: گرمسیری با رطوبت بالا
ارتفاع یونجه بغدادی: ۹۰-۱۰۰ سانتی متر
تعداد چین یونجه بغدادی: ۱۰-۱۲ چین
اندازه برگ ها یونجه بغدادی: درشت و پهن
تراکم ساقه و برگ یونجه بغدادی: متراکم
بذر یونجه اصفهانی (رهنانی)
یونجه اصفهانی مخصوص مناطق معتدل و نیمه معتدل است و در استان اصفهان بالاترین درصد کشت را به خود اختصاص داده است. ارتفاع ساقه های آن به ۷۰ سانتی متر میرسد.یونجه اصفهانی محصولی ۷ چین است.اندازه برگ های آن متوسط است
اقلیم مناسب یونجه اصفهانی: معتدل
ارتفاع یونجه اصفهانی: ۶۰-۷۰ سانتی متر
تعداد چین یونجه اصفهانی: ۶-۷
اندازه برگ های یونجه اصفهانی: متوسط
تراکم ساقه و برگ یونجه اصفهانی: متراکم
انتخاب محل مناسب برای کشت یونجه :
یکی از اقدام های اولیه و بسیار مهم در زراعت یونجه، تعیین محل مناسبی برای کشت آن است. انتخاب محل، یک تصمیم حساس در تولید یونجه است، چون شرایط محل می تواند عملکرد و دیگر برتری های یک رقم یونجه را تحت تاثیر قرار داده و حتی محدود کند. هر چند یونجه در طی گسترده ای از شرایط محیطی می تواند رشد کرده و محصول تولید نماید، ولی بابررسی اولیه دقیق و علمی، می توان بیشینه بهره وری را به دست آورد. در انتخاب محل برای زراعت یونجه، همیشه بایستی در نظر داشت که مناسب ترین محل برای کشت یونجه محلی است که بیشترین عملکرد و بالاترین کیفیت علوفه در آن تولید می شود. هنگامیکه در مرحله مکان یابی، کشتزاری برای کشت یونجه انتخاب شود که مناسب ترین میزان عمق نفوذ ریشه، عناصر غذایی، تهویه و آب را برای گیاه فراهم کرده و بدون تنش های عمده شوری و قلیایی و غرقابی باشد، می توان مطمئن بود که شرایط برای بیشینه عملکرد یونجه فراهم شده است.
نیازهای خاک یونجه ، انتخاب گونه و مدیریت علفهای هرز
بیش از ۲۰۰ نوع یونجه شناخته شده وجود دارد، اما تنها ۸-۶ مورد از آن در سطح تجاری استفاده میشود. به طور کلی، گونه های مختلف یونجه در مناطق مختلف رشد میکنند. ما بایستی مشخص کنیم که کدام نوع در منطقه ما بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. اگرچه گیاه یونجه سازگاری بالایی نسبت به شرایط مختلف آب و هوایی دارد، اما قبل از تصمیمگیری بایستی بررسی کنیم که کدام مورد تنوع خوبی در منطقه ما دارد.
آماده سازی کشت یونجه در طول تابستان سال قبل انجام میشود. اکثر کشاورزان از طریق تست pH خاک در نزدیک ۵/۶ فعالیت خود را آغاز میکنند. بسیاری از کشاورزان مقدار ۴-۳ تن در هکتار آهک را به خاک اضافه میکنند. اعتقاد بر این است که آهک باعث افزایش فعالیت باکتری ریزوبیوم شده و سیستم تهویه خاک را بهبود میبخشد. همچنین، برخی از کشاورزان ۳-۲ تن در هکتار کود اضافه کرده و قبل از کشت شخم عمیق میزنند (به یاد داشته باشید که ۱ تن = ۱۰۰۰ کیلوگرم = ۲۲۰۰ Ibs و ۱ هکتار = ۴۷/۲ جریب = ۱۰۰۰۰ متر مربع است). قبل از اعمال هر نوع کود یا روشهای خاکورزی، بایستی از خاک آزمایش انجام شود. به طورکلی، هنگام رشد یونجه، آخرین خاکورزی روز قبل از کاشت صورت میگیرد.
اگرچه یونجه گیاهی سازگار بوده و سالها محصول خوبی را تولید میکند، اما میتواند به شدت تحت تاثیر علفهای هرز قرار گیرد. علفهای هرز با گیاه یونجه بر سر آب و مواد مغذی رقابت میکنند و باعث میشوند که گیاهان نازک و ناکارآمد باشند. ما ممکن است مجبور شویم اطلاعاتی را از کشاورزان محلی و یا متخصصان کشاورزی در مورد علفهای هرز جمعآوری کنیم. سپس با بایستی بر اساس چارچوب قانون محلی و پیشنهاد متخصصان، سیاستی را در قبال علفهای هرز برنامهریزی کنیم. برخی مواد شیمیایی به طور گسترده در برخی از کشورها استفاده شده و در برخی کشورهای دیگر به شدت ممنوع هستند.
نیازهای کودی یونجه
یونجه به دلیل ارتباط همزیستی با باکتریهای ریزوبیوم نیتروژن مورد نیاز خود را تامین میکند. میانگین تثبیت سالانه نیتروژن در هر هکتار یونجه حدود ۱۱۰۰ Ibs (500 کیلوگرم) است (به یاد داشته باشید که ۱ تن = ۱۰۰۰ کیلوگرم = ۲۲۰۰ Ibs و ۱ هکتار = ۲۴۷ جریب = ۱۰۰۰۰ متر مربع). در نتیجه، در اکثر موارد کمبود نیترات وجود نخواهد داشت. با این حال، گیاهان یونجه معمولا از کمبود فسفر رنج میبرند. شایعترین علامت کمبود فسفر، ریشههای کم توسعه یافته و برگهای سبز – آبی است. بسیاری از کشاورزان در طول کاشت فسفر را به زمین اضافه میکنند، در حالی که دیگران ترجیح میدهند که ۳۵۰ Ibs (160 کیلوگرم) P2O5 را در هر هکتار اضافه نمایند که اغلب در پایان زمستان (بهمن و اسفندماه) است. بسیاری از کشاورزان نیز قبل از کاشت و بعد از هر ۳-۲ برداشت در سالهای دو و سوم کود را به خاک اضافه میکنند.
فسفر
در صورتی که فسفر قابل استفاده خاک کمتر از ۵p.p.m باشد، مصرف ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار کود سوپر فسفات تریپل مورد نیاز است. به طور متوسط میزان فسفر اکثر خاک‌ها بین۵-۱۰p.p.m است و در صورتی که آزمون خاک انجام نشده باشد، مقدار ۱۵۰-۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود سوپرفسفات تریپل استفاده گردد. کودهای فسفاته به دلیل عدم تحرک در خاک باید در عمق مناسب جاگذاری شوند، بهتر است بوسیله شخم با خاک مخلوط شود. علائم کمبود فسفر در یونجه توقف رشد، تاخیر در گلدهی و باریک و ضعیف شدن رنگ تیره گیاه میباشد.
پتاس
پتاسیم بعد از ازت، بیشترین عنصر غذایی مورد نیاز یونجه است. نظریه برداشت مکرر از محصول مقادیر قابل توجهی پتاسیم از خاک خارج میشود. افزودن پتاسیم سبب افزایش مقاومت گیاه به بیماری و نیز جلوگیری از خوابیدگی و افزایش محصول در واحد سطح میشود.
در اثر کمبود پتاس، رشد ساقه‌ها و ریشه‌ها کم میشود و لکه‌های کوچک سفید یا زردرنگ در اطراف برگچهها نمایان میشود و در برخی موارد حاشیه برگها به رنگ قرمز یا قهوه‌ای درآمده و برگچهها به صورت فنجانی به سمت پایین متمایل میشوند و در صورت تشدید کمبود، برگها می‌ریزند.
دو نوع کود پتاسه وجود دارد که سولفات پتاسیم بهتر است قبل از کاشت توسط شخم با خاک مخلوط شود و از کود کلرور پتاسیم به صورت سرک مصرف شود.
در اراضی شور، کود کلرور پتاسیم توصیه نمی‌شود، ولی به طور متوسط ۱۵۰-۱۰۰ کیلوگرم
در هکتار قبل از کاشت و پس از هر چین به همراه کود ازته مقدار ۵۰ کیلوگرم در هکتار به صورت سرک توصیه میشود.
گوگرد
نیاز بعضی از گیاهان مخصوصاً یونجه به گوگرد بیشتر از فسفر است. گوگرد را میتوان به مقدار ۱۰۰۰-۵۰۰ کیلوگرم در هکتار همراه با باکتری تیوباسیلوس و یا مقدار زیادی کود حیوانی توسط شخم با خاک مخلوط نمود. در اثر کمبود گوگرد، برگهای بالایی گیاه به رنگ زرد روشن درمی‌آیند و در صورت تداوم کمبود، رشد و بلوغ گیاه به تاخیر افتاده و یا متوقف میشود. برگها باریک و دراز میشوند و انشعابات بوته غیرعادی و به تدریج مزرعه تنک میشود.
بهتر است که آن را بسته‌بندی نموده تا از ضایع شدن آن جلوگیری شده و حمل و نقل آن ساده‌تر شود. در زراعت‌های وسیع، از نظر اقتصادی بهتر است که از ماشین برداشت و بسته‌بندی استفاده شود.
یونجه کاشته شده در اوایل پاییز را نباید همان سال برداشت نمود. یونجه جوان و تازه کشت شده را باید مواظبت کرد تا در سالهای بعد محصول مرغوب‌تر و بیشتر تولید کند. در برداشت یونجه لازم است دقت شود که ساقه آن حدو ۵ سانتیمتر از سطح زمین بریده یا چیده شود، نه اینکه کنده شود. برای سرعت بخشیدن به رشد ریشه و شاخ و برگ گیاه لازم است یونجه را در سال اول کاشت یا چین اول هنگان گل دادن کامل برداشت نمود.
ولی بهترین تاریخ برداشت در سالهای بعد، زمانی است که نیمی از بوته‌های مزرعه به گل رفته باشد، زیرا در زمان گل دادن کامل یا از گل افتادن و به بذر نشستن، الیاف زیاد و مواد قابل هضم کمتری دارد. چین‌های به موقع، موجب تنومندی بوته‌ها میشود و همچنین در زمین گل کردن کامل به دلیل خوابیدگی بوته، همچنین کاهش میزان برگ و افزایش الیاف ساقه علوفه از ارزش غذایی پایینی برخوردار است.
با این حال، این موارد تنها برخی از الگوهای رایج هستند که نباید بدون انجام تحقیق صورت گیرند. هر مزرعه متفاوت بوده و نیازهای مختلفی را دارد. بهتر است که هر سال یکبار خاک آزمایش شود و پس از مشورت با متخصصان اقدامات لازم صورت گیرد.
عمق خاک مناسب برای کاشت یونجه :
خاک باید به حد کافی عمیق باشد تا ظرفیت نگهداری آب را در حد مورد نیاز فراهم سازد. یونجه ریشه اصلی درازی دارد که تا اعماق بیشتری نسبت به ریشه بیشتر گیاهان زراعی مانند ذرت یا گندم نفوذ کند. در شرایط مطلوب ریشه های یونجه می توانند تا عمق ۶ متری خاک نیز نفوذ کنند که این عمق نفوذ بالا به یونجه توان تحمل بالایی در برابر تنش خشکی می باشد. کمینه عمق خاک مورد نیاز برای کشت یونجه یک متر می باشد. خاک های کم عمق به طور عموم به لایه های زیر سطحی نفوذپذیری محصور شده اند که این لایه ها به علت کاهش نفوذپذیری و زهکشی خاک، عملکرد یونجه را کاهش خواهد داد.
خاک مناسب برای کاشت یونجه :
در برخی از مناطق که سطح سفره های زیرزمینی بالاست، یا نفوذپذیری خاک توسط لایه های بستری کاهش پیدا کرده است و یا در مسیل رودخانه ها قرار دارند، ممکن است در فصول پرباران سال حالت غرقابی ایجاد شود. یونجه به ویژه در مراحل رشد فعال به شرایط غرقابی حساس است. این حساسیت از بابت کاهش اکسیژن در دسترس ریشه ها و گره های تثبیت کننده نیتروژن ایجاد شده در نتیجه آن نارسایی های تنفسی و همچنین بیماری های مختلف ریشه و طوقه توسعه می یابد. در صورتیکه ایجاد حالت غرقابی همزمان با افزایش دمای هوا باشد، احتمال توسعه بیماری ها به شدت افزایش پیدا خواهد کرد. پیش از انتخاب چنین زمین هایی برای کاشت، بایستی بررسی لازم انجام گیرد تا بتوان مطمئن شد که می توان با خاک ورزی مقی میزان نفوذپذیری را افزایش داد. در صورت برطرف نشدن تنگنای غرقابی باید از کاشت یونجه در کشتزار خودداری نمود.
شیب مناسب زمین برای کاشت یونجه :
برای کشت یونجه آبی اراضی با شیب کمتر از یک درصد بسیار مناسب است. ۱ تا ۲ درصد مناسب، ۲ تا ۵ درصد به نسبت مناسب، ۵ تا ۸ درصد کمی مناسب، ۸ تا ۱۲ درصد در شرایط خاصی کمی مناسب و شیب بیش از ۱۲ درصد نامناسب می باشد.
PH مناسب برای کاشت یونجه :
اسیدی و قلیایی بودن خاک توسط پی اچ PH بیان می شود. خاک های با PH کمتر از ۶.۵ اسیدی، ۶.۵ تا ۷.۵ خنثی و بیشتر از ۷.۵ قلیایی به شمار می آیند. PH خاک بر میزان مواد غذایی در دسترس تاثیر می گذارد. برای زراعت یونجه PH های ۶.۳ تا ۷.۵ توصیه می شود، چون در این محدوده فعالیت باکتری های تثبیت کننده نیتروژن بیشتر تحریک می شود. زراعت یونجه در PH های کمتر از شش توصیه نمی شود. افزون بر این کاشت یونجه در خاک های با PH های بالاتر از ۸ به غلت قلیایی بودن این خاک ها مشکل آفرین خواهد بود. خاک های قلیلیی به طور عموم شور نیز هسد و زهکشی مناسبی ندارند. یونجه به شوری خاک به نسبت حساس است. هر چند تولید یونجه در خاک های شور امکان پذیر است، ولی سطوح بالای نمک ایجاد سمیت کرده و دسترسی به آب را کاهش می دهد.
نکته : آستانه آسیب و زیان رسانی شوری در یونجه حدود ۲ میلی موس در سانتی متر است.
در صورتیکه میزان شوری خاک از این میزان بیشتر باشد عملکرد یونجه به ازای هر واحد افزایش هدایت الکتریکی، حدود ۷.۳ درصد کاهش خواهد یافت. البته تحمل یونجه به شوری در مراحل مختلف نموی آن متفاوت است و در مرحله جوانه زنی بالاترین حساسیت رانسبت به شوری دارد و رفته رفته از میزان این حساسیت کاسته می شود. در کل اگر شوری خاک بالاتر از ۵ میلی موس در سانتی متر باشد باید از کاشت یونجه خودداری کرد.
آب آبیاری مناسب برای کاشت یونجه :
کمیت آب
یونجه نسبت به دیگر گیاهان زراعی، نیاز آبی نسبتا بالایی دارد. یونجه برای تولید هر کیلوگرم ماده خشک ۸۳۰-۵۶۰ لیتر آب مصرف می کند. منبع آب بایستی بتواند برای آبیاری هر هکتار یونجه دست کم ۱۰۰-۸۰ لیتر آب در دقیقه فراهم کند. البته میزان دقیق نیاز آبی بنابه شرایط آب و هوایی و اقلیمی، نوع سامانه آبیاری و غیره متفاوت است. برای تامین این میزان نیاز آبی به منبع آب کافی و ثابت نیاز است، وگرنه عملکرد محدود خواهد شد.
کیفیت آب
کیفیت پایین آب نیز یک مسئله مهم در انتخاب محل برای کاشت یونجه است. آب چاه ممکن است دارای میزان نمک بالایی باشد. سمیت سدیم با بیکربنات نیز می تواند موجب ایجاد اختلال در نفوذ آب باشد. سمیت سلنیوم یا مولیبدن نیز می تواند موجب کاهش کیفیت علوفه تولیدی شود. سمیت عناصری مانند سدیم، کلر و غیره بیشتر در سامانه های آبیاری بارانی چالش آفرین است، چون این ناصر به طور عمده از طریق برگ جذب شده و باعث بورز آسیب و زیان در یونجه می شوند.
چگونگی آبیاری یونجه
اگرچه یونجه گیاه متحمل به خشکی است اما برای تولید بالا به مدت ۴ سال به رطوبت نیاز دارد. بطورکلی، رطوب خاک نباید کمتر از ۵۰ درصد باشد. در طول دوره تولید، کشاورزان خاک را از طریق بارانهای مصنوعی، محورهای مرکزی، خطی و غوطه وری کنترل شده، آبیاری میکنند. بطورکلی، ۱۰-۳ روز قبل از برداشت آبیاری متوقف میشود. یونجه یک گیاه ریشه دار عمیق است. از این رو، میتواند دوره های بین آبیاریها طولانی باشد. با این حال، بیشتر گیاهان یونجه پس از ۴۵ روز خشکی در تابستان از بین میروند. اگرچه هیچ یک از سیستمهای آبیاری نمیتوانند یکنواختی مطلق را تضمین کنند، اما باید در نظر گرفت که عرضه بیش از حد آب در یک بخش از زمین ممکن است پتانسیل بیماری را افزایش داده و موجب زهکشی در زیر سطح ریشه شود.
برای مطالعه مقاله آبیاری یونجه کلیک کنید.
یافته ها نشان میدهد که آبیاری گیاهان یونجه به آبهای شور و یا آبهای با کیفیت پایین باعث کاهش تولید میشود. با این حال، اگر شما قصد آبیاری گیاهان خود توسط این منابع را دارید، باید با متخصصان محلی خود مشورت کنید.
کشت و میزان بذر یونجه
بذر یونجه را میتوان در پاییز یا بهار کشت کرد. رایجترین آن کشت در بهار است. به طور متوسط، حدود (۴۰-۲۰ کیلوگرم) در هکتار بذر خام یا ۳۶-۱۷ Ibs در هر هکتار کشت میشود (به یاد داشته باشید که ۱ تن = ۱۰۰۰ کیلوگرم = ۲۲۰۰ Ibs و ۱ هکتار = ۲۴۷ جریب = ۱۰۰۰۰ متر مربع است). در ایالات متحده، در سطح گسترده، بذرهای یونجه از طریق ماشینهای کاشت با کیفیت بالا استفاده میکنند. در این مورد، آنها از ۱۵ Ibs بذر در هکتار استفاده میکنند. هنگام استفاده از این ماشینها، اضافه کردن بیش از ۱۵ Ibs بذر در هکتار تعداد کل گیاهان بالغ سالم را افزایش داده و به همین ترتیب عملکرد کل را افزایش میدهد.
اگر بذرهای خریداری شده خام نباشند، بایستی از تامین کننده خود مقدار دقیق بذر در هر هکتار را بپرسید، زیرا ممکن است به طور قابل توجهی متفاوت باشد. اطمینان حاصل کنید که بذر ها دارای کیفیت بالا بوده و عاری از علف هرز هستند، زیرا در غیر این صورت گیاهان شما به علت رقابت با علفهای هرز ضعیف میشوند.
بذر یونجه به صورت ردیفی با استفاده از دستگاههای کاشت که به تراکتور متصل میشوند، کشت میگردند. عمق کاشت حدود ۴/۱ اینچ (۶/۰ سانتیمتر) است. فاصله بین ردیف معمولا ۸ اینچ (۲۰ سانتیمتر) یا کمتر است. حدود یک هفته پس از کاشت، اولین جوانه ها را مشاهده خواهید کرد. حدود دو هفته پس از کاشت، میتواند حداقل ۲۸ گیاه جدید را در هر فوت مربع مشاهده کنید. اگر تعداد گیاهچه در هر فوت مربع ۸-۱۰ عدد باشد، ممکن است مجبور شوید که زمین را شخم زده و مجددا کشت کنید. بسیاری از کشاورزان کود فسفر را نیز به دستگاه کاشت یونجه اضافه میکنند، زیرا هر گونه کمبود فسفر از رشد ریشه یوجه جلوگیری میکند. به طور کلی، با رشد محصول تعداد گیاهچههای یونجه در هر هکتار کاهش مییابد. در طول سال اول، به طور معمول ۲۵ گیاه در هر فوت مربع یا ۲۶۹ گیاه در هر متر مربع وجود خواهد داشت. با این حال، در پایان سال سوم، به طور معمول ۱۰ گیاه در فوت مربع یا ۱۰۷ گیاه در هر متر مربع وجود خواهد داشت.
مراحل کشت یونجه
۱- آماده سازی زمین :
یونجه گیاهی چند ساله است، لذا بازدن شخم عمیق ،دیسک ،لولر بسترکاشت آماده می شود.خاک های خوب وحاصل خیز با کلسیم کافی برای یونجه مناسب( واکنش خاک۵/۷-۵/۶= PH )است.
۲-تناوب زراعی:
عمرمفید واقتصادی یونجه درمواردی ۷-۵ سال است وبعداز برگرداندن یونجه بعلت تثبیت ازت در خاک بوسیله ازتوباکترهای ریشه گیاه کاشت نباتات وجینی مانند سیب زمینی – غلات – یونجه درنظرگرفته می شود.
۳- تاریخ کاشت:
یونجه را می توان دردو فصل پائیز و بهار کاشت نمود .کاشت پائیزه برکاشتت بهاره ارجحیت دارد. کاشت پائیزه در مناطق سرد استان اوائل شهریور ماه ودرمناطق سردمعتدل تا اواسط شهریورماه کشت انجام گیرد.کشت بهاره: دربهار معمولا”بعداز رفع سرمای بهاره از نیمه دوم اردیبهشت ماه الی خردادماه انجام داد.
۴- عمق وروش کاشت:
عمق کاشت بذر حدود۲-۱ سانتیمتراست البته باتوجه به نوع خاک،عمق کاشت می تواند تغییریابد. درخاکهای رسی وسنگین کمترودرخاکهای شنی و سبک عمق کاشت میتواندکمی بیشترشود.بذرپاشی یونجه به دوطریق صورت می پذیرد.۱- دستپاش ۲- ماشینهای بذرافشان ازنکات مهم دربذرکاری یونجه ،این است که سعی شود بذر بطوریکنواخت درسطح مزرعه پخش شده وبه اندازه کافی باخاک پوشیده گردد.
۵- مصرف کودهای شیمیایی:
براساس آزمون خاک میزان کود مورد نیاز و روش مصرف کود شیمیایی در زراعت یونجه تعِِیین گردد. کودهای شیمیایی فسفره، پتاسیمی و برخی از کودهای ریزمغذی قبل از کشت مصرف گردند. با توجه به اینکه یونجه از خانواده لگومینوز بوده و قادر به تثبیت ازت هوا توسط باکتریهای موجود در گره های ریشه که عمدتاً از خانواده ریزوبیوم می باشد لذا مصرف ۲۵ کیلوگرم ازت خالص در هکتار (هنگام آماده سازی زمین) قبل ازکاشت توصیه می شود ( به منظور افزایش کارایی جذب ازت هوا توسط این میکروارگانیسم ها حتی المقدور از مصرف کود ازته خودداری گردد). با توجه به اثرات مفید کودهای پتاسیمی بر خصوصیات کمی و کیفی یونجه و برابری نیاز غذایی یونجه به عناصر ازت و پتاسیم، در صورت توصیه کارشناس، مصرف این کود الزامی است. در سال دوم درصورت بروز علایم کمبود عناصر غذایی به منظور بررسی وضعیت تغذیه ای کشت یونجه با مشورت کارشناس تغذیه و با انجام تجزیه برگ و آزمون خاک، کود مورد نیاز تعیین و توصیه می گردد.
۶- میزان و نوع بذر مصرفی و تراکم بوته:
استفاده ازاکوتیپ های یونجه همدانی مانند(قهاوند ، فامنین و کوه زره ) دراستان توصیه می شود.
از ارقام خارجی رقم یونجه دیابلوورده دراستان دارای عملکرد بالایی می باشد.تراکم لازم برای تولید علوفه یونجه، مصرف میزان ۳۰- ۲۵ کیلوگرم بذر و فاصله ردیف کاشت ۵۰ سانتیمتر درهکتاراست.بیشترین عملکرد علوفه از مصرف این مقداربذر وفاصله ردیف کاشت ۱۶ تن علوفه خشک درهکتارحاصل شده است.تراکم لازم برای تولیدبذر، مصرف مقدار ۱۵-۱۰ کیلوگرم بذرموقع کاشت درهکتاربافاصله ردیف کاشت۵۰ سانتیمترمناسب است. که بکاری این تراکم دراستان ، دارای بیشترین عملکرد بذری باتولید ۵۰۰ کیلوگرم بذر درهکتار بوده است.
۷- آبیاری یونجه:
یونجه به دو روش آبی و دیمی کاشته میشود.روش کشت دیمی بذر معمولا پاییز پاشیده میشودو زمان کشت روش آبی معمولا فصل بهار است و باید بدانیم که در اوائل کاشت به ویژه در مرحله جوانه زنی به کم آبی و شوری خاک حساس است .بعد ازآبیاری اول برای جلوگیری از سله بستن بعد از سه روز آبیاری تکرارشود و بعداز سبز مزرعه،بسته به توع بافت خاک، مرحله فیزیولوژیکی رشد و شرایط آب و هوایی محل کشت دور آبیاری بین ۱۲-۷ روز می باشد.
۸- کنترل علفهای هرز:
۱- مبارزه مکانیکی: زدن کولتیواتوربین ردیفهای یونجه .
۲-مبارزه شیمیایی: مصرف علفکش داکتال قبل از سبزشدن علف های هرز به میزان ۱۲- ۸ کیلوگرم درهکتار.
بیماری های یونجه Diseases of Lucern
* الف – بیماری های قارچی
۱ – بیماری سفیدک داخلی یونجه Downey Mildew of lucern
· عامل بیماری Peronospora trifoliurum f.sp. medicaginsis-sativa
سفیدک داخلی یونجه از شایعترین بیماریها در یونجه بشمار می رود. با اینحال این بیماری بندرت خسارات شدید وارد میآورد. شرایط مساعد برای این بیماری شرایط آب و هوایی خنک و مرطوب می باشد.
برگها در ابتدا رنگ پریده شده و بتدریج زرد میشوند و بنظر پیچ خورده می‌رسند. در مراحل پیشرفته لکه ها قهوه ای می شوند و اطراف آن زردی دیده میشود. در زیر برگ پوشش ظریف و خاکستری تا بنفش رنگ قارچ در شرایط مرطوب ظاهر می شود. این بیماری در بهار و در پاییز مشکل ساز می باشد.
پوشش قارچی شامل اسپورانژیوم‌ها و اسپورانژیوفوری است که دارای انشعابات دوشاخه است.
کنترل بیماری
۱ – ارقام مقاوم به این بیماری وجود دارد.
۲ –در صورت شدید بودن بیماری برداشت سریع یونجه و کم کردن فاصله چین ها توصیه می شود. برداشت موجب برداشته شدن اکثر بافت های آلوده وکاهش رطوبت در کانوپی محصول می شود.
۳ – تناوب با محصول غیر لگوم
۲ – زنگ یونجه Alfalfa rust
عامل بیماری Uromyces striatus f.sp.medicaginis
زنگ یونجه از شایعترین بیماری های قارچی یونجه در کشور می باشد. این زنگ یک زنگ ماکروسیکل و دومیزبانه می باشد. میزبان حدواسط این زنگ گیاهان فرفیون می باشد و مراحل اوریدیا، تلیا و بازیدیا بر روی یونجه و مراحل پیکنیا و ائیسیا در فرفیون دیده می شود.
جوش های اوردیایی با رنگ مایل به قرمز اغلب در قسمت زیری برگها دیده می شوند. برگهایی که آلودگی شدیدی دارند زرد شده و پیش از موعد فرو می ریزند. این بیماری در شبدر نیز دیده می شود.
کنترل بیماری
استفاده از ارقام مقاوم
از بین بردن فرفیون های اطراف مزرعه
کم کردن فاصله چین ها
۳ – لکه قهوه ای یونجه Alfalfa Brown Spot
عامل بیماری Pseudopeziza medicaginis
یکی از مهمترین بیماریهای گیاهان زراعی می باشد که باعث افت شدید عملکرد و کیفیت محصول می شود.
علایم بر روی برگهای جوان ظاهر می شود. لکه های گرد و کوچک (به قطر ۱ تا چند میلیمتر) قهوه ای رنگ که دارای حاشیه منظم می باشد، ایجاد می شود. معمولاً این لکه ها بهم نمی پیوندند. در وسط لکه ها اندام زایشی جنسی قارچ (آپوتسیوم ها) قابل مشاهده می باشند. این آپوتسیوم ها بدون پایه بوده و حاوی آسکها و رشته ها عقیم می باشند که در کنار هم قرار گرفته اند. آپوتسیوم ها در داخل استروما قرار داشته و دارای آسکهای استوانه ای شکل و باریکی می باشند که در داخل خود حاوی آسکوسپورهای تک سلولی شفاف و تخم مرغی شکلی میباشد. پارافیزهای گرزی شکل (رشته های عقیم) در این قارچ در بین آسکها با اندازه ای بزرگتر قرار دارند. آپوتسیوم ها ددر زیر اپیدرم تشکیل شده و پس از جذب رطوبت آسکها متورم و اپیدرم پاره و آسکها در معرص قرار می گیرند. برگ های مبتلا زرد شده و فرو می ریزند. این قارچ خنک دوست است و از اینرو بیماری در اوایل بهار و اواخر تابستان که هوا خنک است شدید تر می شود.
فرم غیر جنسی قارچ در طبیعت مشاهده نشده است و انتشار و تکثیر بیماری به عهده آسکوسپورهای فرم جنسی قارچ می باشد. برای مشاهده بخش غیرجنسی قارچ می توان قارچ را در محیط غذایی کشت داده و مرحله کنیدیزایی آن را مشاهده نمود. قارچ، زمستان را به صورت آپوتسیوم در بقایای گیاهی سپری می کند. در بهار با تامین رطوبت و دمای مناسب آسکها و آسکوسپورها از آپوتسیوم ها آزاد و آلودگی های بهاره آغاز می شود.
کنترل بیماری
بهترین راه مبارزه افزایش تعداد چین‌ها است. رعایت اصول صحیح آبیاری و استفاده از ارقام مقاوم توصیه شده است. درصورتیکه یونجه برای بذرگیری کاشته شده است می توان از سموم مختلف مثل بنومیل ۴/۰ در هزار و توپسین ۳ – ۲ در هزار نیز می توان استفاده
۲ – سفیدک سطحی یونجه Alfalfa Powdery mildew
عامل بیماری Erysiphe polygoni
ویژگی ها مثل سایر سفیدکهای سطحی می باشد.
بیماری های ویروسی
۱ – بیماری ویروسی موزاییک یونجه Alfalfa Mosaic Virus (AMV)
عامل بیماری Alfalfa Mosaic Virus (AMV)
این بیماری مهمترین بیماری ویروسی یونجه در دنیاست. گیاهان آلوده دارای موزاییک خفیف در برگها تا زردشدن کامل آنها می باشند. گاه ممکن است گیاهان آلوده فاقد علایم باشند. ممکن است تعداد کثیری از گیاهان مزرعه دچار این ویروس باشند ولی علایمی ندهند. این ویروس توسط گونه های مختلف شته ها مثل شته نخود و شته آبی یونجه منتقل می شود. این بیماری توسط بذر نیز در یونجه انتقال می یابد.از اینرو که ویروس با شیره گیاهی نیز قابل انتقال می باشد براحتی با ابزار و ماشینهای برداشت نیز انتقال می یابد.
سویه های زیادی از این ویروس وجود دارد که تعداد زیادی از گیاهان مختلف را آلوده می سازد. از جمله این گیاهان می توان به فلفل، گوجه فرنگی، سیب زمینی، کاهو، بقولات و … اشاره نمود. این بیماری در سیب زمینی به بیماری Calico نیز معروف می باشد.
ویروس عامل بیماری دارای ۴ پیکره باسیلی شکل با اندازه های مختلف می باشد.
کنترل بیماری
استفاده از رقم های مقاوم بهترین روش مبارزه است.
استفاده از بذور سالم و عاری از بیماری
مبارزه با ناقلین (شته ها) قبل از تغذیه از گیاهان سالم در صورت صرفه اقتصادی
کنترل سایر میزبانان حساس به این ویروس توصیه شده است
بیماری فیتوپلاسمایی
۱ – بیماری جارویی یونجه Lucerne proliferation
عامل بیماری یک فیتوپلاسما یا شبه مایکوپلاسماست.
این بیماری در ایران بویژه استان سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان دیده می شود و دارای طیف وسیع میزبانی است (۱۶ خانواده). گیاهان مبتلا دچار کوتولگی شدید شده و برگها کوچک می شوند و در اثر کاهش فاصله میانگره ها و رشد جوانه ها و شاخه های متعدد در محل طوقه و ساقه حالت جارویی ایجاد می شود. رنگ گلبرگها سبز شده (Viresence) و اجزای گل به برگ تبدیل می شود (Phyllody). بیماری انتقال مکانیکی ندارد و از طریق بذر، خاک، آب آبیاری، ادوات و وسایل برداشت، حیوانات و غیره منتقل نمی شود. ناقل بیماری زنجره ای با نام علمی Urosius albicinctus می باشد و در ایران فقط در استان فارس شناسایی شده است.
کنترل بیماری
- بازدید مستمر مزرعه و انهدام بوته های مبتلا در مناطقی که بیماری به تازگی دیده شده است. قبل از آن سمپاشی با حشه کش های قوی توصیه می شود.
- در مناطقی که بیماری معمول است، حذف تدریجی مزارع قدیمی و جایگزینی آن با کشتهای جدید و حفظ فاصله با کشت های قدیم
- دیر کاشت مزارع جدی در پاییز برای همزمانی سبز شدن یونجه با کاهش فعالیت زنجره های ناقل
- بلافاصله پس از سبز شدن سمپاشی با حشره کش ها اقدام شود. سمپاشی مجدد در بهار و اسفند همزمان با هجوم زنجره ها
- عدم نقل و انتقال یونجه به مناطق سالم (یونجه خشک کاملاً بی خطر است)
- مزارع یکنواخت باشد و تنک نباشد.
- کاشت سورگوم اطراف مزرعه
از سایر بیماری های مهم یونجه می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سس یونجه
- نماتد ساقه و پیاز در یونجه
- لکه آجری یونجه
- پژمردگی آوندی باکتریای یونجه