محلی که می خواهیم درخت میوه را در آن بکاریم باید دارای خاک حاصلخیز و غنی باشد. اگر ساختمان را تازه احداث کرده‌اید احتمالا بقایای مصالح ساختمانی مانند گچ و سیمان و … در خاک باغچه باشد. این مواد باید از باغچه خارج و مخلوط خاک زراعی مرغوب همراه با کود حیوانی پوسیده و ماسه حداقل به ارتفاع نیم متر و اگر مقدور بود بیشتر از آن در باغچه خانه ریخته شود. اگر می توانید پیشنهاد باغبانها این است که بیشتر از یک و نیم متر از عمق خاک باغچه را بردارید (زیرا درختان میوه تا چند متری عمق زمین هم ریشه می دوانند) و با خاکی که مخلوطی از خاک زراعی و کود حیوانی و ماسه باشد جایگزین شود. (البته هر چقدر خاک شما حاوی باقیمانده موجودات زنده اعم از گیاهان یا جانوران – مانند پوست مو پودر خون پودر استخوان و… باشد در آینده رشد گیاهان شما به دلیل وجود مواد آلی بیشتر – بهتر خواهد بود).
۲-انتخاب محل و تشخیص نوع خاک و نوع درخت مناسب
محلی که می خواهیم درخت میوه را در آن بکاریم باید دارای خاک حاصلخیز و غنی باشد
بهترین خاک زراعی آن خاکی است که رنگ آن تیره باشد و از قرمز به قهوه‌ای و سیاهی بگراید. این خاک باید از سطح زمین جمع آوری شود و به عمق بیش از سی سانتی متری نرود (خاک سطح الارض) خاک زراعی را مصالح فروشیها و حمل خاک ها برای شما می‌آورند. ولی حتما از بهترین محل خاک را تهیه کنید.بهتر از قبل از هر اقدامی خاک را نمونه برداری کرده همراه با آب کشاورزی به آزمایش بدهید سپس نتیجه آزمایش را با مهندسین مجرب و گیاه پزشکان مشورت داشته باشید اگر خاک زمینتان نیاز به اصلاح فیزیکی و بافتی باشد حتما انجام دهید تا بعدها به مشکل برنخورید و نوع میوه درخت و نژاد آن را انتخاب کنید.
۳-آماده سازی چاله:
بعضی درختان میوه مانند گلابی یا گردو ریشه اصلی Tap root خیلی محکم و درازی دارند و برای این درختان لازم است که چاله عمیق تری کنده شود. عرض نیم متر برای مثال و عمق ۷۵ سانتی متر برای خاکی که مناسب است کنده می شود ولی اگر محل شما کاملا نامناسب و سنگلاخی است می توانید تا دو متر عمق و یک متر عرض بکنید و با خاک خوب پر کرده و درختکاری کنید. در کل عمق و قطر گودال باید از عمق و طول ریشه‌ها بیشتر باشد.
محل چاله باید عاری از ریشه های گیاهان دیگر باشد.
برای باغکاری معمولا توصیه می شود این چاله را از پاییز بکنید و آماده بگذارید تا بهار که میخواهید کشت کنید رطوبت درون چاله افزایش یافته و موجودات ذره بینی در محل چاله آماده خدمتگذاری به نهال جدید باشند.
در حال حاضر تراکتورهای مجهز به چاله‌کن نیز وجود دارند و می توانند سرعت چاله‌کنی را چندین برابر کرده و هزینه کارگر را پایین تر بیاورند (این خدمت در گلستان علی نیز ارائه می شود)
۴-آماده سازی نهال
تا قبل از کاشت باید ریشه‌ها را پاشنه پوشی کرد. یعنی ریشه‌ها نباید در معرض نور و هوا باشد و بهتر است اطراف ریشه‌ها را با خاک یا ماسه یا کیسه پلاستیکی سیاه پوشاند.و همچنین ریشه ها نباید در خاک گلدان باشند
معمولا شب قبل از کاشت، نهالها را در آب می گذارند تا ریشه‌ها به اندازه کافی آبگیری بکنند و رقابت اسمزی بین خاک و ریشه اگر بوجود آمد ریشه ها آب از دست نداده و خشک نشوند.و میتوانید همراه آب از مواد ضدعفونی کننده و قارچکش استفاده کنید و یک ساعت در محلول ضدعفونی قرار دهید.
ریشه های نهالی که می خرید باید کاملا قوی و سالم باشد. در هنگام در آوردن گیاه ریشه‌ها صدمه می بیند. این قسمتهای صدمه دیده را با قیچی تیز باید هرس کنید. تا سطح تماس محل زخم با خاک کمتر شده و احتمال بروز بیماریهای قارچی کاهش یابد. این عمل همچنین موجب تحریک ریشه به تولید ریشه های فرعی می شود.
از طرف دیگر چون حجم ریشه‌ها در اثر انتقال کم شده است. بهتر است حجم ساقه‌ها را نیز هرس کرد تا ریشه و ساقه متناسب باشند.
همچنین نهال میوه را معمولا کوتاه نگه میدارند تا عمل میوه چینی راحت باشد. برای این کار مثلا در مورد سیب ساقه اصلی را پس از کاشت تا ۸۰ سانتیمتر بالای محل پیوند نگه داشته و بالاتر از آن را حذف می کنند. این کار باعث می شود ساقه های جانبی به شکل یک جام رشد کرده و نور کافی به درون شاخه‌ها برسد. (این موضوع مبحث بزرگی به نام «هرس» است و در کتاب های مختلفی به زبان فارسی به طور تخصصی توضیح داده شده است.)
۵-عمل پرالیناژ یا همان ضدعفونی ریشه نهال
در مقیاس بزرگ برای اینکه درصد موفقیت کاشت درختان بیشتر شود، پرالیناژ تمهیدی است که کمک زیادی به باغبان می کند. این عمل عبارت است از آغشته کردن ریشه نهال به موادی چسبنده و ضدعفونی کننده.
عمل پرالیناژ عبارت است از آغشته کردن ریشه نهال به موادی چسبنده و ضدعفونی کننده
روش برالیناژ:در یک بشکه ۱۰۰ لیتری آب مقدار ۱۰ کیلوگرم رس الک شده + ۵ کیلوگرم پهن الک شده + ۳۰۰ گرم سم قارچ کش مانند بنومیل مخلوط می کنند. و ریشه نهال را درون آن فرو برده و سپس می کارند.
رس و پهن به ریشه‌ها می چسبد و به دلیل خاصیتهای مختلفی که خداوند به آنها داده موجب ترمیم زخم‌های ریشه و حفظ رطوبت اطراف ریشه و تامین مواد غذایی اولیه مورد نیاز ریشه می شوند. سم قارچ کش نیز که فعالیت قارچها را در اطراف ریشه کم می کند.
این عمل در هر مقیاسی قابل انجام است و شما میتوانید به جای ۱۰۰ لیتر آب از ۱۰ لیتر آب+۱ کیلوگرم رس+نیم کیلوگرم پهن + ۳۰گرم سم قارچ کش استفاده کنید برای کاشت چند نهال از این مخلوط استفاده کنید.
۶-انجام کاشت نهال
بعد از کندن چاله، مهم طرز و محل قرار گیری نهال است. محل پیوند باید حدود ۱۵ سانتیمتر (یکم بالا پایین اشکال ندارد) بالاتر از سطح خاک قرار گیرد.
ریشه ها باید به صورت مرتب در خاک قرار گیرند و پیچیده و در هم نباشند. برای اینکار معمولا مقداری خاک به صورت کله قندی در ته چاله می ریزند و ریشه‌های نهال را روی آن مرتب رو به پایین می گذارند.
ریشه ها باید به صورت مرتب در خاک قرار گیرند و پیچیده و در هم نباشند
روی ریشه ها را با خاک خوب سطح الارض می پوشانند و می توانید اطراف نهال را به صورت کاسه مانندی شکل بدهید تا آب در آن خوب جای بگیرد و به مرور ته نشین شود.
نهال را به صورت عمود بر سطح قرار داده و تراز بودن آن را از دو طرف چک کنید، قبل از آبیاری خاک اطراف نهال را معمولا با ضربات پا محکم می کنند و بلافاصله آبیاری انجام می شود.
نحوه کاشت درخت, نحوه کاشت نهال
گودال را به تدریج ولی محکم پر کنید: خاک اطراف پایین توده‌ی ریشه را پر و محکم کنید. اگر توده‌ی ریشه را محکم بسته‌اید، بدقت هر نوع نخ و یا پلاستیک یا سیم را از آن جدا سازید تا ریشه براحتی و بدون هیچ مانعی رشد کند. باقی مانده فضای چاله را پر کنید، خاک را محکم بکوبید تا هوای اضافی خارج شود که ممکن است ریشه را خشک کنند. پس از آن با آبیاری درخت فضاهای حاوی هوای اضافی را از بین ببرید. در هنگام کاشت نهال درخت به پای درخت هرگز کود ندهید.
۷-در صورت لزوم درخت را دیرک کوبی کنید: مطالعات نشان می‌دهد که چنانچه درختان در هنگام کاشت دیرک کوبی نشوند ساقه‌های قوی‌تر و ریشه‌‌ی قوی‌تری خواهند داشت و درختان سریعتر تثبیت می‌شوند اما در مکان‌های بادخیز، دیرک کوبی هنگام کاشت درخت می‌کاریم ضروری است. دیرک‌کوبی از درخت در برابر چمن‌زن‌ها محافظت می‌کند. یک یا دو دیرک به همراه بندهای مقاوم و پهن در قسمت پایینی درخت آنرا صاف نگهداشته و میزان صدمه به آن را به حداقل می‌رساند، ولی همچنان اجازه‌ی حرکت را به آن می‌دهد. یکسال پس از کاشت میتوانید دیرک‌های محافظ و گره‌های آن را باز کنید.
۸-پای درخت را مالچ پاشی کنید: مالچ نوعی ماده‌ی آلی است که در پایین درخت پاشیده می‌شود تا رطوبت را حفظ کرده و از سرد و گرم شدن شدید خاک جلوگیری کند و جلوی رشد علف هرز را بگیرد. مالچ‌های رایج در بازار، خرده برگ، پیت ماس و غیره هستند. ۵ تا ۱۰ سانتی متر برای مالچ پاشی کافی است. مالچ پاشی بیش از ۱۰ سانتیمتر باعث کمبود اکسیژن و رطوبت کافی می‌شود. انباشته کردن مالچ در کنار ساقه‌ی درخت باعث پوسیدگی ساقه‌ی درخت می‌شود. یک قسمت ۲.۵ تا ۵ سانتی متری اطراف پایین درخت را مالچ نپاشید تا رطوبت تنه‌ی درخت را بکاهد و از پوسیدگی آن جلوگیری کند.
از این پس آبیاری باید به موقع انجام شود تا وقتی که گیاه بتواند ریشه های جدید تولید بکند و از رطوبت خاک حداکثر استفاده را بکند. مقدار آبیاری به نوع درخت ربط زیادی دارد. مثلا نهال صنوبر یا بید به آبیاری زیاد جواب مثبت داده رشد بیشتری می کنند ولی برخی نهالها ممکن است به غرق آبی حساسیت نشان داده و بدتر خراب بشوند. لذا بهتر است آبیاری به اندازه باشد. در نهال جوان تازه کاشته شده می باید آب به اندازه کافی فراهم بشود و هر چند روز یکبار قبل از خشک شدن اطراف ریشه حتما آبیاری کنید.
نکات مهم در هنگام تهیه نهال
بسته بندی و انتقال نهال :
یکی از عوامل بسیار مهم در موفقیت درختکاری، بسته بندی و انتقال از مراکز تولید نهال یعنی نهالستان، به منطقه مورد کاشت می باشد. پس از انتخاب نهال سالم، باید ریشه نهالها را کاملاً در داخل پوششی از پلاستیک یا گونی یا چادر برزنتی قرار داد تا ریشه های نهال در اثر مجاورت با باد و آفتاب و هوای آزاد از بین نرود، سپس با وسایل نقلیه، نسبت به انتقال سریع نهال ها اقدام شود. باید توجه شود به اندازه میزان مصرف روزانه نهال از نهالستان تحویل گرفته شود.
دستورات فنی کاشت نهال
آماده کردن عرصه کاشت :
در صورت مسطح بودن زمین، با استفاده از ادوات کشاورزی، گاوآهن و غیره، شیاری به عمق حدود ۴۰ سانتیمتر و به فواصل لازم، بسته به شرایط منطقه ایجاد می گردد. سپس محل چاله ها در داخل و حاشیه شیارهای ایجادشده، مشخص می شود.
اول با استفاده از تراز دستی یا دوربین، خطوط تراز و همچنین محل غرس نهال، مشخص می گردد. سپس روی خطوط تعیین شده، شیاری به ابعاد حداقل ۴۰ × ۲۰ سانتیمتر، به منظور جمع آوری هرز آبهای سطحی بین دو خط تراز و جلوگیری از فرسایش خاک حفر و در داخل آن، چاله احداث می شود.
تراکم کاشت :
به طور کلی فواصل کاشت نهال از یکدیگر، بستگی به اهداف و شرایط محیطی دارد. فواصل کشت در شمال کشور کمتر، در جنوب و مناطق بیابانی بیشتر و در سایر مناطق متوسط می باشد. در ایجاد فضای سبز هم، فواصل کشت با توجه به نوع گونه و شرایط منطقه و اهداف تغییر می یابد.
در هر صورت بهتر است از نظرات و تجارب اهل فن و کارشناسان منابع طبیعی منطقه استفاده گردد.
گودبرداری :
شکل چاله غرس نهال درختکاری، معمولاً بصورت مکعب مستطیل، مکعب مربع بوده، به وسیله دست یا به وسیله مته گود برداری حفر می شود. موقع کندن، خاک رویی را (به عمق ۳۰-۲۰ سانتیمتری ) که به آن خاک زراعی گفته می شود جداگانه ریخته و خاک زیری را از آن جدا کرده ، با مقداری کود پوسیده دامی مخلوط کرده، سپس کف گوده را پس از پایان عملیات خاکبرداری شخم زده، نرم می نمائیم.
ابعاد چاله ها براساس سن، وضعیت ریشه و نوع گونه تعیین می گردد بطور کلی هر قدر ابعاد آن بزرگتر باشد، استقرارو رشد نهال بهتر خواهد بود.
زمان کاشت :
بهترین زمان کاشت نهال، معمولاً هنگام خواب نهال است در مناطق گرم و متعدله و نیمه سردسیر، بهترین زمان کاشت، پائیز پس از خواب رفتن نهال است ولی درمناطق سردسیر نهال کاری بهتر است پس از سپری شدن یخبندان انجام شود.
بهترین شرایط برای غرس نهال روزهای ابری وهوای آرام است.
در روزهای آفتابی وگرم و یا یخبندان و روزهایی که باد شدید است از کاشت نهال جداً خودداری شود .ختم زمان کاشت در پائیز طوری تنظیم و برنامه ریزی شود که ریشه نهال با محیط جدید قبل از فرارسیدن یخبندان انس پیدا نموده باشد لذا بایستی پایان زمان کاشت ۲ الی ۳ هفته قبل از بیداری ظاهری نهال باشد.
البته زمان کاشت نهالهای گلدانی، از قاعده فوق مستثنی است زیرا نقل وانتقال و کاشت آنها در تمام طول سال عملی است مع الوصف رعایت موارد ذیل ضروری است.
۱- درموقع انتقال نهال نبایستی درجه حرارت مبدا با مقصد اختلاف داشته باشد.
۲- رطوبت بافت خاک گلدان درحدی باشد که مانع از هم پاشیدگی خاک گلدان شود.
۳- موقع کاشت ، ظرف گلدان ( نایلون و سفال و…) با احتیاط جداگردد، از کاشت نهال با ظرف و گلدان بطور جدی خودداری شود.
آبیاری :
بعد از کاشت، بلافاصله بایستی آبیاری انجام و آبیاری های بعدی نیز با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و زمان شروع فعالیت نهال تنظیم گردد.
روشهای مختلفی برای آبیاری وجود دارد، با توجه به شرایط کشور از نظر محدودیت آب قابل دسترس، بهترین روش آبیاری از نظر صرفه جویی در مصرف آب و هزینه (در بلند مدت ) و سهولت کار آبیاری، آبیاری قطره ای می باشد.
عملیات مراقبت و نگهداری :
برای بهبود شرایطی که مناسب بقاء و رشد بعدی نهالها باشد عملیات مراقبت (سله شکنی، وجین علف هرز، مرمت حصار و قیم، هرس شاخه ها واکارینهالهای خشکیده ) و در صورت لزوم آبیاری پس از کاشت نهال امری ضروری است
