کود ارگانیک و کود زیستی
کودها به دو دسته عمده: ارگانیک(طبیعی)و شیمیایی(مواد فراوری شده مصنوعی) تقسیم بندی میشوند:
کود طبیعی یا همان ارگانیکی چیست؟
کودهای طبیعی از مواد آلی تشکیل می یابند و میتواند مواد غیرآلی یعنی کانی ها را نیز داشته باشد مواد آلی حاصل تجزیه مواد قابل تجزیه و به اصطلاح پوسیدنی توسط میکروارگانیسمهای زنده در طبیعت هستند درکل حیات تمامی موجودات به وجود میکروارگانیسمها وابسته است.
آیا کود طبیعی همان کود ارگانیک است؟
در واقع نباید به اشتباه دو مفهوم طبیعی و ارگانیک را یک مفهوم در نظر گرفت. اما در حال حاضر، به هر کودی که از طریق شیمیایی تولید نشده باشد و طبیعی باشد، کود ارگانیک گفته میشود.
کود ارگانیک یا آلی، طبیعی بوده و متشکل از مواد آلی بر پایه کربن است که از مواد زنده و یا سابقاً زنده بدست آمده است که شامل: فضولات حیوانی، پسماندهای گیاهی و دیگر فرآورده‌های متعدد ارگانیسم‌های زنده موجود در طبیعت میشود.
کود معدنی چیست؟
کود معدنی، بطور طبیعی در سنگ‌های کانی خالص یافت میشود و شامل چند یا چندین ماده مغذی ضروری است. در روند تولید کود معدنی به آن اسید اضافه نمی‌شود. در واقع اگر کود معدنی با اسید آمیخته شود، در نتیجه مواد مغذی موجود در آن محلول در آب خواهند شد. با تعریف فوق به این نتیجه می رسیم که اگر این مواد بوسیله مواد دیگر و توسط انسان فراوری و آزاد شوند به نوعی به کود شیمیایی تبدیل میشوند
به چه کودهایی مصنوعی و یا شیمیایی گفته میشود؟
به کودهایی که در نتیجه فراوری در کارخانجات از مواد معدنی و یا دیگر مواد شیمیایی استخراج و تصفیه میشوند و ساختار شیمیایی دارند گفته میشود.
استفاده کودهای طبیعی برای گیاه بهتر است یا کودهای شیمیایی؟
به واقع کودهای طبیعی برای هر گیاهی بهتر است اما انسان برای کشت طبیعی عمر کافی ندارد و تولید کود واقعا طبیعی خیلی زمانبر از کشت محصول مورد نیاز است.
برای تولید کود کاملا طبیعی شما نیاز به حداقل دوسال با امکانات گسترده ای دارید به زبان ساده برای یک باغچه چندمتری شما به یک مکان سرپوشیده با شرایط مساعد دو برابری برای تولید حداقل کود کمپوست شده دارید یعنی برای مثال شما یک مترمربع باغچه دارید و میخواهید کود طبیعی برای باغچه تولید کنید. به یک مکان تاریک با رطوبت زیر زمینی در درجه حرارت ۱۰ الی ۳۰ درجه نیازدارید دو متر مکعب کودهای حیوانی مختلف،برگها و ساقه های خشک،زباله خانگی کاملا خشک شده را مخلوط میکنید کمی آب میپاشید بطوری که اگر کود را با مشت فشاردهید آبی خارج نشود در مکان تاریک قرار میدهید هر روز دو بار این مواد را زیر رو میکنید اگر رطوبت کافی نباشد آب می پاشید این مواد در این شرایط چهارماهه میپوسد ولی هنوز به مواد آلی تبدیل نشده است برای تبدیل به مواد آلی به دوسال زمان با همان شرایط نیاز دارد.
بطور کلی و به زبان ساده شما نمیتوانید کود کاملا طبیعی(منظور کودهای غیرحیوانی و ورمی کمپوست) در بازار پیدا کنید. و تبلیغاتی که در بازار به نامهای کود طبیعی و ارگانیک توجهی نکنید همین ترکیبات طبیعی باز اکثر تشکیل دهنده موادشان شیمیایی هستند.
و چون تولید کودهای شیمیایی زمانبری کمی دارند و به نسبت به کودهای طبیعی سریع‌تر در دسترس گیاه قرار می‌گیرند ونیز حلالیت بیشتری درآب دارند و ساختار آنها به گونه‌ای است که گیاه میتواند از آنها راحت‌تر و سریع‌تر استفاده کند به وفور در بازار موجود است.
کاستی یا نقطه ضعف کودهای مصنوعی در برابر کودهای طبیعی این است که آنها راحت‌تر می‌توانند بیش از اندازه مصرف شوند، و این دلیلی است که کودها گیاه را به اصطلاح می‌سوزانند. به‌علاوه، کودهای مصنوعی همانند کودهای طبیعی، قادر به تامین و پشتیبانی از منافع جمعیت میکروبی خاک نیستند.
مواد آلی در خاک چیست؟
بقایای گیاهی یا حیوانی که به خاک اضافه می گردند تحت تأثیر فعالیتهای میکروارگانیسم های خاک تجزیه و ضمن آزاد کردن قسمتی از مواد غذایی خود دچار تغیرات زیاد می گردند.
مولکول های کوچک و محلول بقایای گیاهی و حیوانی بسرعت در خاک تجزیه می گردند. مولکولهای غیر محلول با ساختمان پیچیده تر دیرتر تجزیه می شوند.
پس از تجزیه اولیه بقایای گیاهی و حیوانی ، ترکیباتی باقی می مانند که مقاومت زیادی در برابر تجزیه دارند. این ترکیبات مقاوم همراه با سایر ترکیبات ساخته شده توسط میکرو ارگانیسم ها ماده پایداری را تشکیل می دهند آخرین بقایای غیر قابل تجزیه اسید هیومیک میباشد.
اشکال بسته بندی کودها در بازار مصرف:
کودهای شیمیایی با ذرات نانو که قابلیت محلول شدن در آب را دارند،با ذرات میکرو و ماکرو تولید میشوند و در بسته بندهای مایع،پودری،گرانوله و پلتی در بازار ارائه میشوند.
تفاوت‌های عمده‌ی کودهای ارگانیک با کودهای شیمیائی
۱-قابلیت جذب بسیار بالا در استفاده از طریق برگ و ریشه
چنانچه در بالا هم اشاره شد در تولید کودهای ارگانیک بجای استفاده از مواد شیمیائی سنگین برای حمل عناصر موثر کودها، از ساختارهای ارگانیکی مثل زنجیره های کوتاه کربنی استفاده میشود. این امر باعث پایین آمدن چشمگیر وزن مولکولی این نوع کودها شده و به همین علت به راحتی از طرف برگ یا ریشه جذب میشوند. پایین بودن وزن مولکولی این کودها (زیر ۲۵۰ دالتون) باعث شده است که در استفاده از این کودها برای محلول پاشی هیچگونه برگ سوزی مشاهده نشده و محدودیت های معمولی که در استفاده از کودهای شیمیائی مشابه وجود دارد در این نوع کودها صادق نباشد.
با عنایت به قابلیت فوق و با توجه به اهمیت محلول پاشی در ایجاد و حفظ فضای سبز شهری، می‌توان به راحتی از این کودها از طریق ریشه ی و صد البته محلول پاش به تنهائی یا با سایر سموم بدون کمترین برگ سوزی (اوردز) استفاده کرده و در عین صرفه جویی در مصرف آب، کود، سم و نیروی انسانی فضای سبزی به مراتب شاداب تر و مقاومتر در مقابل عوامل محیطی داشت.
۲-تاثیر سریع و پایدار
به دلیل تولید این کودها از منابع گیاهی یا معدنی، ارزش غذائی این کودها برای گیاهان خیلی بیشتر است (تقریبا ۳ برابر) و این بالا بودن ارزش باعث کاهش مقدار مصرف کود در طول دوره‌ی کشت میشود. کودهای شیمیائی در بهترین حالت می‌توانند ۳۰٪ از مواد موثر خود را وارد گیاه کنند این در حالیست که تقریبا ۹۹٪ کودهای ارگانیک از طرف گیاه جذب میشوند. دلایل این امر عبارتند از:
الف) متناسب بودن اندازه‌ی مولکولی با منافذ ورودی ریشه و برگ
ریشه گیاهان تا اندازه‌ی مشخصی از مولکولها را از خود عبور می‌دهند، این رقم چیزی در حدود حداکثر ۲۵۰ دالتون میباشد. یعنی ریشه گیاهان می‌توانند کودهائی با وزن مولکولی حداکثر تا ۲۵۰ دالتون را به راحتی از منافذ خود عبور داده و در اختیار گیاه قرار دهند. جالب است بدانید که اکثر کودهای شیمیائی با برندهای خوب و معروف دارای وزن مولکولی ۲۵۰ و بالاتر هستند. این در حالیست که تمامی کودهای ارگانیک این مجموعه دارای وزن مولکولی زیر ۲۰۰ دالتون می‌باشند.
ب) عدم تثبیت در خاک:
یکی از عمده ترین یا بهتر است بگوییم عمده ترین مشکل کودهای شیمیائی، تثبت آنها در خاک (بعد از گذشت زمان محدود) و غیرقابل استفاده شدن این کودها برای گیاه از یک طرف و بالا بردن Ec خاک و کاهش عملکرد ریشه از طرف دیگر است. خوشبختانه کودها ارگانیک به هیچ عنوان در خاک تثبیت نمی شوند. علت این امر استفاده از موادی ارگانیکی مثل زنجیره های کوتاه کربنی که به دلیل ثبات ساختاری طبیعی خود، هیچگونه میلی به واکنش با عوامل موجود در خاک نداشته و در خاک تثبیت نمی شوند.
۳-کاهش مصرف آب
یکی از عمده کارهائی که آب در گیاهان انجام می‌دهد حمل عناصر است. کودهای شیمیائی به دلیل حلالیت پایین و ساختار بزرگ مولکولی خود (به نسبت کودهای ارگانیک) نیاز آبی به مراتب بیشتری در جریان حمل و جذب را دارند. این میزان نیاز آبی مشکلات ثانویه‌ی دیگری نیز برای گیاه ایجاد می‌کند که این همان بالا رفتن میزان آب در ساختار گیاه و پایین آمدن میزان ماده‌ی خشک است. هرچه میزان ماده‌ی خشک در گیاه پایین بیاید حساسیت گیاه در مقابل تنش‌های آبی بیشتر شده، با کوچک‌ترین تنشی گیاه دچار استرس شده و از خود علائم کمبود آب را نشان خواهد داد البته با توجه به شرایط این گیاه نباید از بیماریهای متنوع که گیاه را تهدید میکنند غافل بود.
کودهائی ارگانیک به دلیل کوچک بودن، وزن مولکولی کم و سازگار بودن با شرایط حمل و جذب در گیاه نه تنها نیاز آبی در حمل و جذب را به شدت (حداقل ۵۰٪) کاهش می‌دهد، بلکه با عنایت به بالا بردن میزان ماده‌ی خشک در گیاه قوام و ظاهر به بهترین حالت ممکن درآمده و میزان مقاومت گیاه در مقابله با شرایط محیطی و بیماری‌ها بیشتر خواهد شد.
۴- اصلاح ساختار خاک و از بین بردن شوری
یکی از عمده ترین چالش های پیش روی کشاورزی در حال حاضر مقابله با شوری خاک است. متاسفانه به دلیل استفاده بی رویه از کودهای شیمیائی، افزایش دمای زمین، کاهش بارندگی و … خاک‌های زراعی روز به روز شورتر شده و خاصیت زراعی خود را از دست می‌دهند. کودهای این شرکت با توجه به منابع مواد اولیه و شرایط تولید نه تنها باعث افزایش شوری بیشتر در خاک نمی‌شوند بلکه در استفاده‌ی مداوم از این کودها باعث از بین رفتن شوری و افزایش قدرت حاصل‌خیزی خاک‌ها زراعی نیز میشود.
مطالبی که در بالا اشاره شده اطلاعات جزئی از محصولات این شرکت بوده و واحد فنی مجموعه آمادگی خود را در ارائه اطلاعات فنی و برنامه‌های کودی، مشاوره‌ی تولید و … اعلام می‌دارد.
کودهای زیستی چیست؟
کودهای زیستی (کود بیولوژیک) به مواد حاصل‌خیزکننده‌ای گفته میشود که دارای تعداد کافی از یک یا چند گونه از میکروارگانیسمهای سودمند خاکزی هستند. کودهای زیستی، ریزاندامگان‌هایی (میکروارگانیسم‌هایی) هستند که قادرند عناصر غذایی خاک را در یک فرایند زیستی تبدیل به مواد مغذی همچون ویتامینها و دیگر مواد معدنی کرده و به ریشه گیاه برساند. مصرف کودهای زیستی کم هزینه تر هستند و در اکوسیستم آلودگی به وجود نمی‌آورد. کودهای زیستی مواد نگه‌دارندهٔ میکروارگانیزم‌های سودمند خاک می‌باشند.
کاربرد کودهای زیستی:
امروزه با افزایش تولید کشاورزی به جهت رفع نیازمندی‌های رو به رشد جمعیت در حال گسترش، نگرانی در مورد آینده تأمین غذا برای مردم مطرح گردیده است. آلودگی‌های آب، خاک، هوا و فرسایش خاک، مقاومت آفات به سموم و گسترش کود شیمیایی سبب گردید تا به جهت حفظ منابع به گذشته و کشت‌های صنعتی برگردیم. پس برای تولید محصولات سالم و پاک و در نتیجه انسان‌هایی سالم و با نشاط، هیچ راهی جز کشاورزی زیستی نداریم، کشاورزی زیستی و دامی. استفاده از فراورده‌های گیاهی زیستی رابطه تنگاتنگ با تندرستی افراد جامعه دارد.
با توجه به تقاضای روزافزون برای مصرف فراورده‌های کشاورزی زیستی، که بنمایه آن بر مدیریت درست خاک و محیط رشد گیاه و درخت بنیان است، به گونه‌ای عمل میشود که در تغذیه گیاهان و درختان، تعادل بین عناصر مورد نیاز در خاک به هم نخورد و در هنگام رشد نیز، نیازی به استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها نباشد. و در تغذیه خاک کشاورزی، به جای استفاده از کود شیمیایی ار کودهای طبیعی نظیر خاک برگ، جلبک و کودهای حیوانی و بیولوژیکی استفاده شود. در صورت نیاز به مبارزه با آفت‌ها نیز به جای کاربرد سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی، از شیوه‌های زیستی همچون ریزاندامگان کارآ، کفشدوزک، زنبورها و باکتری‌ها یا از ارقام مقاوم به آفت‌ها در کشت و زرع، بهره‌برداری میشود و در این نوع کشاورزی از دانه‌های اصلاح شده ژنتیکی و در معرض تابش پرتو قرار گرفته استفاده نمی‌شود.
از این سو، محصول نهایی که به دست مصرف کننده می‌رسد بدور از باقیمانده‌های سمی و شیمیایی و ماده نگه‌دارنده خواهد بود. از سوی دیگر، فراورده‌های خوراکی با کیفیت، که محصول کودهای زیستی است نه تنها باعث رضایت مصرف کنندگان میشود بلکه تأمین و تضمین سلامت جسمی آنان را نیز در پی دارد.
مزایای استفاده از کودهای زیستی
- افزایش میزان مواد غذایی و مواد آلی خاک
- کاهش نیاز به مصرف کود های شیمیایی
- افزایش قدرت جذب مواد غذایی توسط گیاهان
- جلوگیری از فرسایش خاک
- گوگرد موجود در کود با تجزیه سبب اصلاح شوری خاک می شود.
چرا از فراورده‌های زیستی استفاده می‌کنیم؟
خوراک زیستی به خورراکهایی گفته میشود که بدون استفاده از کودهای شیمیایی، آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌های مصنوعی و دگرگونی‌های ژنتیک تولید شده باشند. نیاز به غذای زیستی (غذای عاری از ترکیبات شیمیایی و فرایند شده بدون افزودنی‌ها) فاقد سموم دفع آفات به سرعت رو به افزایش است. این سموم برای کشتن ارگانیسم‌ها طراحی میشوند و بنابراین یک خطر جدی برای سلامت انسان محسوب میشود. طبق اعلام انستیتوی ملی سرطان ۳۰ درصد حشره‌کش‌ها، ۶۰ درصد علف‌کش‌ها و ۹۰ درصد قارچ‌ها سرطان‌زا هستند. و این تنها یکی از اثرات جانبی منفی است. این مواد شیمیایی می‌توانند به سیستم عصبی و هورمونی آسیب برسانند. کودکان بیش از بزرگسالان در برابر سموم کشاورزی آسیب‌پذیرند. در واقع آنها نسبت به اندام کوچکشان در معرض درصد بالاتری از این مواد قرار دارند.
نتیجه‌گیری
بر اساس نتایج به دست آمده در ایران سرانه مصرف سم در محصولات کشاورزی به ازای هر نفر ۴۰۰ گرم و همچنین میزان مصرف کود شیمیایی از ۵/۲ به ۵/۳ میلیون تن در ۱۰ سال گذشته افزایش داشته‌است. در کشاورزی رایج از بیش از ۳۰۰ نوع ترکیب شیمیایی خطرناک نظیر آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و کودهای شیمیایی به منظور کنترل آفات و حشرات و بارورسازی خاک استفاده می‌گردد که بازمانده‌های این مواد علاوه بر آلوده کردن آب‌های زیرزمینی و هوا، جذب گیاهان و درختان شده و بخشی از آن در محصولات کشاورزی به عنوان نمونه میوه‌ها و سبزی‌ها رسوب کرده و در طی مصرف به بدن انسان منتقل خواهد کرد.
طبق اطلاعات کمیته محصولات زیستی، کل سطح کشت محصولاتی که در ایران بدون استفاده از سموم و کودهای شیمیایی تولید شده‌اند، حدود ۲۳۹ هزار و ۳۶۴ هکتار که شامل ۱۲۵ هزار و ۸۰۲ هکتار محصولات باغی و ۱۱۳ هزار و ۶۵۹ هکتار محصولات زراعی است و به طورکلی میزان سطح کشت محصولات کشاورزی و باغی که تولید آنها بدون استفاده از کود و سم انجام می‌گیرد، به ترتیب یک و ۲/۷ درصد از کل سطوح زیر کشت محصولات زراعی و باغی ایران را تشکیل می‌دهد.
با توجه به اینکه ۲/۱ درصد اراضی کشاورزی جهان در ایران قرار دارد و فقط ۳/۰ درصد سموم مصرفی جهان در ایران مصرف میشود در وضعیت بهتری نسبت به میانگین جهان قرار دارد، بنابراین توصیه میشود برای پایه‌گذاری سیستم کشاورزی زیستی در ایران همزمان با توسعه تولید این محصولات در مورد ایجاد زمینه‌های عرضه مطمئن در شبکه توزیع نیز برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد زیرا اقتصادی کردن کشاورزی زیستی برای توسعه و گسترش آن ضروری است.
نکته پایانی و مهم :
در نظر داشته باشید که شرکتهای تولید کننده کودهای زیستی(بیولوژیکی) نیز
مقادیری از کودهای شیمیایی درترکیب دارند زیرا تهیه انبوهی از
میکروارگانیسمها با روشهای طبیعی نیز غیر ممکن است درنتیجه از
مکملهای شیمیایی استفاده میکنند.